KPSS Tarih – İlk Türk-İslam Devletleri ve Beylikleri Konu Anlatımı ve Testi

Türklerin İslamiyet’i kabul etmesiyle birlikte hem kültürel yapılarında hem de siyasi teşkilatlanmalarında köklü değişiklikler yaşanmıştır. Bu geçiş süreci, tarih sahnesine yeni devletlerin ve beyliklerin çıkmasına zemin hazırlamıştır. Karahanlılar, Gazneliler ve Büyük Selçuklular gibi devletler, hem İslam medeniyetine katkı sağlamış hem de Türk-İslam sentezinin temellerini atmışlardır. KPSS Tarih sınavında sıklıkla sorulan bu İlk Türk-İslam Devletleri ve Beylikleri ünitesi, özellikle kurucular, önemli savaşlar, bilim insanları ve mimari eserler gibi detaylarla öne çıkmaktadır.

İlk Türk-İslam Devletleri ve Beylikleri Konu Anlatımı

1. Türklerin İslamiyet’i Kabulü

• 751 yılında yapılan Talas Savaşı (Çin – Abbasi): Türklerin Müslüman Araplarla ittifak kurarak Çin’i yenmesiyle sonuçlanmıştır.

• Bu savaş sonrası Türkler kitleler halinde İslamiyet’i kabul etmeye başlamışlardır.

2. Karahanlılar (840 – 1212)

• Kurucusu: Bilge Kül Kadir Han

• Türk-İslam kimliğine sahip ilk devlettir.

• Satuk Buğra Han, İslamiyet’i kabul eden ilk hükümdardır.

• Semerkand ve Kaşgar merkezli gelişmiştir.

• Türkçeyi resmi dil olarak kullanmışlardır.

• Eserler: Divânü Lügati’t-Türk (Kaşgarlı Mahmut), Kutadgu Bilig (Yusuf Has Hacip)

3. Gazneliler (963 – 1187)

• Kurucusu: Alp Tigin

• En parlak dönem: Gazneli Mahmut

• Hindistan’a 17 sefer düzenlemiştir → İslamiyet’in Hindistan’da yayılmasını sağlamıştır.

• Gazneli Mahmut, Abbasi halifesi tarafından “Sultan” unvanı ile anılmıştır.

• Çok uluslu bir devlet yapısı vardır → Bu yapı kısa sürede dağılmalarına sebep olmuştur.

4. Büyük Selçuklu Devleti (1040 – 1157)

• Kurucusu: Tuğrul Bey

• 1040 Dandanakan Savaşı ile Gazneliler yenilgiye uğratıldı ve bağımsızlık kazanıldı.

• 1071 Malazgirt Savaşı ile Anadolu’nun kapıları Türklere açıldı. (Alparslan – Romen Diyojen)

• Nizamiye Medreseleri açıldı → Eğitim kurumsallaşmaya başladı.

• Nizamülmülk, ünlü vezir ve “Siyasetname” adlı eserin yazarıdır.

5. Diğer Türk-İslam Devlet ve Beylikleri

• Tolunoğulları, İhşidiler (Akşitler): Mısır’da kurulan ilk Türk-İslam devletleridir.

• Harzemşahlar: Büyük Selçukluların mirasçısı kabul edilir.

• Büyük Selçuklulardan sonra kurulan beylikler: Anadolu Selçuklu Devleti, Danişmentliler, Saltuklular, Mengücekliler, Artuklular vb.

Örnek Soru

Soru:
Aşağıdakilerden hangisi, Karahanlılar Devleti’nin Türk-İslam kültürüne katkılarından biridir?

A) Hindistan’a sefer düzenleyerek İslamiyet’i yaymaları
B) Türkçeyi resmi dil olarak kullanmaları
C) İlk defa medrese sistemini kurmaları
D) Abbasi halifelerini korumaları
E) Anadolu’ya yerleşen ilk Türk devleti olmaları

Cevap: B) Türkçeyi resmi dil olarak kullanmaları

İlk Türk-İslam Devletleri ve Beylikleri Testi

1. Türklerin kitleler halinde Müslümanlaşmasını başlatan gelişme aşağıdakilerden hangisidir?
A) Malazgirt Savaşı
B) Dandanakan Savaşı
C) Talas Savaşı
D) Ridde Savaşları
E) Yermük Savaşı

2. Satuk Buğra Han aşağıdaki devletlerden hangisinin hükümdarıdır?
A) Gazneliler
B) Tolunoğulları
C) Karahanlılar
D) Büyük Selçuklu
E) Harzemşahlar

3. Aşağıdaki devletlerden hangisi çok uluslu yapısından dolayı kısa sürede yıkılmıştır?
A) Karahanlılar
B) Gazneliler
C) Tolunoğulları
D) İhşidiler
E) Anadolu Selçukluları

4. “Divânü Lügati’t-Türk” adlı eser hangi devlette yazılmıştır?
A) Gazneliler
B) Harzemşahlar
C) Büyük Selçuklu
D) Karahanlılar
E) Tolunoğulları

5. Aşağıdaki savaşlardan hangisiyle Türkler Anadolu’ya kalıcı olarak yerleşmeye başlamıştır?
A) Pasinler
B) Yassıçemen
C) Dandanakan
D) Talas
E) Malazgirt

6. İlk Türk-İslam medreseleri hangi devlet döneminde açılmıştır?
A) Karahanlılar
B) Tolunoğulları
C) Harzemşahlar
D) Gazneliler
E) Eyyubiler

7. Abbasi halifesi tarafından “Sultan” unvanı verilen ilk Türk hükümdarı kimdir?
A) Tuğrul Bey
B) Sultan Melikşah
C) Sultan Alparslan
D) Gazneli Mahmut
E) Sultan Sencer

8. Aşağıdaki bilim insanlarından hangisi Karahanlılar döneminde yaşamıştır?
A) İbn-i Sina
B) Biruni
C) Kaşgarlı Mahmut
D) Farabi
E) Harezmi

9. Dandanakan Savaşı aşağıdaki devletlerden hangisinin yıkılmasına yol açmıştır?
A) Gazneliler
B) Karahanlılar
C) Harzemşahlar
D) Tolunoğulları
E) Eyyubiler

10. Aşağıdaki devletlerden hangisi Anadolu’da kurulmamıştır?
A) Danişmentliler
B) Saltuklular
C) Artuklular
D) Mengücekliler
E) Tolunoğulları

Cevap Anahtarı

1. C

2. C

3. B

4. D

5. E

6. A

7. D

8. C

9. A

10. E

📚 Anahtar Kavramlar

Talas Savaşı, Karahanlılar, Satuk Buğra Han, Türk-İslam kültürü, Gazneli Mahmut, Hindistan seferleri, Sultan unvanı, Dandanakan, Alparslan, Malazgirt Savaşı, Nizamülmülk, Siyasetname, Divânü Lügati’t-Türk, İlk Türk-İslam Devletleri ve Beylikleri