Anadolu’da Kurulan İlk Türk Beylikleri (1071 – 1308)
1071 Malazgirt Zaferi’nden sonra Anadolu’nun kapıları Türklere açılmış ve kısa süre içinde farklı bölgelerde birçok Türk beyliği kurulmuştur. Bu beylikler, hem Anadolu’nun Türkleşmesini ve İslamlaşmasını sağlamış hem de siyasi ve kültürel yapının temellerini atmıştır. Danişmentliler, Saltuklular, Mengücekliler, Artuklular ve Çaka Beyliği gibi önemli beylikler, hem Bizans’a karşı mücadele etmiş hem de mimari ve bilimsel açıdan kalıcı eserler bırakmıştır. Bu yazımızda, Anadolu’da kurulan ilk Türk beyliklerini kurucuları, coğrafi yerleşimleri, tarihî rolleri ve bıraktıkları izlerle birlikte inceliyoruz. Ortaokul, lise öğrencileri ve KPSS adayları için öğretici ve kapsamlı bir kaynak sunuyoruz.
1071 Malazgirt Meydan Muharebesi’nden sonra, Büyük Selçuklu Sultanı Alp Arslan, Anadolu’nun fethi için komutanlarını görevlendirmiştir. Bu komutanlar ve onlara bağlı Türkmen boyları Anadolu’ya akın ederek farklı bölgelerde bağımsız ya da yarı bağımsız ilk Türk beyliklerini kurmuşlardır.
Bu beylikler hem Anadolu’nun Türkleşmesini ve İslamlaşmasını sağlamış, hem de ileride kurulacak Türkiye Selçuklu Devleti’ne zemin hazırlamıştır.
1. Dönem Anadolu Türk Beylikleri
| Beylik | Kurucusu | Kurulduğu Yer | Özellikleri |
|---|---|---|---|
| Danişmentliler | Danişment Gazi | Sivas, Tokat, Niksar | Anadolu’nun iç kesimlerinde kuruldu. Haçlılarla savaştılar. |
| Saltuklular | Ebul Kasım Saltuk | Erzurum | Anadolu’da kurulan ilk Türk beyliğidir. |
| Mengücekliler | Mengücek Gazi | Erzincan, Divriği | Divriği Ulu Camii gibi mimari eserleri vardır. |
| Artuklular | Artuk Bey’in oğulları | Mardin, Diyarbakır, Hasankeyf | Üç kola ayrılmışlardır. El Cezeri bu beyliğin hizmetinde çalışmıştır. |
| Çaka Beyliği | Çaka Bey | İzmir ve çevresi | İlk Türk denizcisi olan Çaka Bey tarafından kuruldu. |
Bu Beyliklerin Ortak Özellikleri
-
Malazgirt Savaşı sonrası kurulmuşlardır.
-
Anadolu’nun Türkleşmesinde öncüdürler.
-
Bizans ve Haçlılara karşı mücadele etmişlerdir.
-
Sanat, mimari ve bilimde ilerleme sağlamışlardır.
-
-
yüzyıl sonlarında Anadolu Selçuklu Devleti tarafından büyük ölçüde ortadan kaldırılmışlardır.
-
Önemli Eserler
-
Divriği Ulu Camii (Mengücekliler – UNESCO Mirası)
-
Malabadi Köprüsü (Artuklular)
-
Çaka Bey Limanı ve Tersanesi (Çaka Beyliği)
Bu beylikler, siyasi açıdan kısa ömürlü olsalar da kültürel, sosyal ve dini etkileri çok derindir. Anadolu’nun İslamlaşmasını sağladıkları gibi, ileride kurulacak Türk devletleri için sağlam bir temel oluşturmuşlardır.