8. Sınıf Türkçe – Fiilde Çatı Etkinlikleri (Çalışma Kağıdı)

Fiilde Çatı Etkinlikleri, bir fiilin özneyle ve nesneyle kurduğu ilişkiyi ifade eder. 8. sınıf Türkçe müfredatında yer alan bu konu, öğrencilerin cümlede özne-yüklem ve yüklem-nesne bağlantılarını kavramasını sağlar. Fiiller, kullanıldıkları cümlelerde ya bir işi yapan (etken), ya yapılan işi belirten (edilgen), ya da nesne alıp almama durumuna göre geçişli/geçişsiz olabilir. Bu yapıların doğru anlaşılması, anlatım bozukluklarının giderilmesi ve anlamın net olarak kavranması açısından büyük önem taşır. Fiil çatısı konusu, dilin mantıksal yapısını çözümleme becerisini de geliştirir.

Etken Fiiller (Etken Çatı)

 Konu Anlatımı:

Etken fiiller, öznesi belli olan ve işi yapan özne tarafından gerçekleştirilen eylemleri bildirir. Bu fiillerde, işi yapan özne cümlede açıkça yer alır. Etken çatılı fiiller, “-l” ya da “-n” edilgenlik eklerini almaz.

🔹 Etken fiiller, genellikle özne-yüklem ilişkisini doğrudan gösterir.
🔹 Cümlede işi yapan kişi ya da varlık bellidir.

 Örnekler:

• Ali kitabı okudu. → “Okuma” işini yapan Ali’dir. (Etken)

• Çocuklar parka gitti. → “Gitme” işini yapan çocuklardır. (Etken)

💡 Etken fiilleri bulmak için: Yükleme “Kim yaptı?” sorusunu sor. Cevap açıkça veriliyorsa, o fiil etkendir.

 Etkinlik – Etken mi Değil mi?

Aşağıdaki cümlelerde geçen fiillerin etken olup olmadığını belirleyiniz. “Etken” veya “Değil” yazınız.

1. Öğretmen konuyu tahtaya yazdı. →

2. Bahçedeki ağaçlar budandı. →

3. Çocuklar oyuna başladı. →

4. Kitaplık düzenlendi. →

5. Annem sofrayı hazırladı. →

Edilgen Fiiller (Edilgen Çatı)

 Konu Anlatımı:

Edilgen fiillerde işi yapan özne belli değildir ya da özellikle belirtilmez. Fiil, -l ya da -n ekleri alarak edilgen hale gelir. Bu tür cümlelerde özne, işi yapmaz; iş, özne üzerinde yapılır.

🔹 Öznesi belirsizdir ya da önemli değildir.
🔹 Fiilin aldığı -l veya -n eki edilgenliği gösterir.
🔹 “Kim tarafından?” sorusunun cevabı genellikle verilmez.

 Örnekler:

• Sınıf temizlendi. → Kim temizledi belli değil. (Edilgen)

• Cam kırıldı. → Cam kendiliğinden mi kırıldı, biri mi kırdı belli değil. (Edilgen)

💡 “Kim tarafından?” sorusuna cevap yoksa ve fiilde -l / -n eki varsa → Edilgendir.

 Etkinlik – Edilgen mi, Etken mi?

Aşağıdaki fiillerin etken mi yoksa edilgen mi olduğunu belirtiniz.

Geçişli Fiiller

 Konu Anlatımı:

Geçişli fiiller, cümlede nesne (belirtili ya da belirtisiz) alabilen fiillerdir. Yani fiil, özne dışında başka bir varlık üzerinde etkide bulunur. Bu tür fiillere “nesne alabilen fiiller” de denir.

🔹 “Neyi?”, “Kimi?” veya “Nereye?” soruları fiile sorulduğunda cevap alınabiliyorsa → geçişli fiildir.
🔹 Geçişli fiiller, genellikle belirtili ya da belirtisiz nesne ile birlikte kullanılır.

 Örnekler:

• Elif mektubu yazdı. → Neyi yazdı? → Mektubu → Geçişli

• Babam araba yıkıyor. → Neyi yıkıyor? → Araba → Geçişli

• Çocuk kitabı okuyor. → Neyi okuyor? → Kitabı → Geçişli

 Etkinlik – Geçişli mi Değil mi?

Aşağıdaki fiillerin geçişli olup olmadığını belirtiniz. “Geçişli” ya da “Geçişsiz” yazınız.

Geçişsiz Fiiller

 Konu Anlatımı:

Geçişsiz fiiller, nesne almayan yani “ne?”, “neyi?”, “kimi?” sorularına cevap vermeyen fiillerdir. Bu fiiller yalnızca özneyle kullanılır ve doğrudan başka bir varlık üzerinde etki oluşturmaz.

🔹 Nesne almazlar.
🔹 “Kim?”, “Ne?” dışında “Neyi?”, “Kimi?” sorularına cevap vermezler.
🔹 Fiil özneyle sınırlı kalır.

 Örnekler:

• Çocuk güldü. → Ne yaptı? Güldü → Geçişsiz

• Kuşlar uçtu. → Ne yaptı? Uçtu → Geçişsiz

• Sınıfta konuşuluyor. → Ne yapılıyor? Konuşuluyor → Geçişsiz

 Etkinlik – Geçişsiz Fiilleri Belirleyin

Aşağıdaki cümlelerde geçişsiz olan fiillerin altını çiziniz.

1. Sınıf sessizce dağıldı.

2. Çocuk yere düştü.

3. Öğretmen tahtaya yazı yazdı.

4. Dışarıda şiddetli rüzgar esiyordu.

5. Kardeşim dün gece ağladı.

8. Sınıf Türkçe – Fiilde Çatı Etkinlikleri Testi

1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde edilgen bir fiil kullanılmıştır?
A) Sınıfı erken terk etti.
B) Cam kırıldı.
C) Odayı havalandırdım.
D) Misafirler geldi.

2. Aşağıdaki fiillerden hangisi geçişlidir?
A) Koşmak
B) Oturmak
C) Yazmak
D) Uyumak

3. “Yemekler büyük bir özenle hazırlandı.” cümlesindeki fiil için aşağıdakilerden hangisi doğrudur?
A) Etken – Geçişli
B) Etken – Geçişsiz
C) Edilgen – Geçişli
D) Edilgen – Geçişsiz

4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde geçişsiz bir fiil vardır?
A) Kitabı masaya koydum.
B) Çocuk saatlerce uyudu.
C) Annesi ona mektup yazdı.
D) Arabayı yıkadım.

5. Aşağıdakilerden hangisi etken ve geçişli bir fiil içeren cümledir?
A) Bahçede eğlenildi.
B) Oyuncaklar kırıldı.
C) Öğrenciler öğretmeni dikkatle dinledi.
D) Tüm gece boyunca yağmur yağdı.

Fiilde Çatı Etkinlikleri Cevap Anahtarı

1. B

2. C

3. D

4. B

5. C