Yargı Konu Anlatımı ve Örnek Sorular

yazar

Demokratik hukuk devletlerinin temel güvencesi olan yargı, bireylerin hak ve özgürlüklerini koruyan, yasama ve yürütmenin hukuk sınırları içinde kalmasını sağlayan en önemli erklerden biridir. Yasama kanun koyar, yürütme bu kanunları uygular; fakat yargı, tüm bu işlemlerin hukuka uygunluğunu denetleyerek sistemin adalet içinde işlemesini güvence altına alır.

Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’na göre yargı yetkisi, “Türk Milleti adına, bağımsız ve tarafsız mahkemelerce” kullanılır. Bu yapı içinde Anayasa Mahkemesi, Yargıtay, Danıştay, Uyuşmazlık Mahkemesi ve Sayıştay gibi yüksek yargı organları ile birlikte, Hakimler ve Savcılar Kurulu da yargının işleyişinden sorumludur. 2017 Anayasa değişikliği ile birlikte “bağımsız yargı” ilkesi “bağımsız ve tarafsız yargı” şeklinde değiştirilmiş, böylece tarafsızlık anayasal güvenceye kavuşturulmuştur.

Bu ünite, KPSS Vatandaşlık sınavlarında sıkça sorulan ve dikkatli kavranması gereken konuları içermektedir. Özellikle yüksek mahkemelerin görev alanları, HSK’nın yapısı ve bireysel başvuru gibi kavramlar sınav başarısında belirleyici olabilir. Yargı sisteminin yapısını, işleyişini ve anayasal temellerini öğrenmek, vatandaşlık bilgisinin temel taşlarından biridir.

Yasama ve yürütme organlarının karar ve uygulamalarının hukuk çerçevesinde denetlenmesi, bireylerin hak arama özgürlüğünün güvence altına alınması, ancak bağımsız ve tarafsız bir yargı organı ile mümkündür. Yargı erki, hukuk devletinin en temel yapı taşlarından biridir ve kuvvetler ayrılığı ilkesinin üçüncü ve vazgeçilmez ayağını oluşturur.

Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’na göre yargı yetkisi, Türk Milleti adına bağımsız ve tarafsız mahkemelerce kullanılır. Bu ünitede, yargı kavramı, yargı organının yapısı, yüksek mahkemeler ve hâkimler-savcılar kurulu ayrıntılı biçimde ele alınacaktır. Özellikle Anayasa Mahkemesi, Yargıtay, Danıştay, Uyuşmazlık Mahkemesi ve Sayıştay gibi yüksek yargı organlarının görev alanları, KPSS’de çok sık sorulan temel bilgiler arasında yer alır.

1. Yargı

Yargı, hukuka aykırılık iddialarını inceleyen, hukuki ihtilafları çözen ve adaleti sağlayan devlet organıdır.
🔹 Anayasa’nın 9. maddesine göre: “Yargı yetkisi, Türk Milleti adına bağımsız ve tarafsız mahkemelerce kullanılır.”

2. Yargı Organı

Türkiye’de yargı organı iki ana dala ayrılır:

  • Adli Yargı: Bireyler arasındaki ihtilaflara ve ceza davalarına bakar.

  • İdari Yargı: İdarenin (devletin) işlem ve eylemlerine karşı açılan davaları inceler.

🔹 Askeri yargı, 2017 Anayasa değişikliğiyle kaldırılmıştır.

3. Hâkimler ve Savcılar Kurulu (HSK)

  • HSK, yargı bağımsızlığını ve hâkim-savcı teminatını korumakla görevli kuruldur.

  • Üye Sayısı: 13

  • Görevleri:

    • Hâkim ve savcıları atamak,

    • Disiplin işlemleri yapmak,

    • Görevden alma ve yer değiştirme kararlarını vermek.

🔹 Başkan: Adalet Bakanı
🔹 Bakan yardımcısı da doğal üyedir.

4. Yüksek Mahkemeler

Türkiye’de yargı organının en üst düzey kuruluşlarıdır. Anayasal görevleri vardır.

5. Anayasa Mahkemesi

  • Anayasaya aykırılık denetimini yapar.

  • 15 üyeden oluşur.

  • Üyeler: Cumhurbaşkanı ve TBMM tarafından atanır.

🔹 Görevleri:

  • Anayasaya uygunluk denetimi (iptal davası)

  • Bireysel başvuruları karara bağlama

  • Siyasi parti kapatma davasına bakma

  • Yüce Divan sıfatıyla yargılama yapma

6. Yargıtay

  • Adli yargının en yüksek mahkemesidir.

  • Temel görevi, mahkemelerden gelen kararları inceleyerek içtihat birliği sağlamaktır.

  • Ceza ve hukuk daireleri olarak ikiye ayrılır.

7. Danıştay

  • İdari yargının en yüksek mahkemesidir.

  • İdarenin işlemlerine karşı yapılan başvuruları değerlendirir.

  • İdari davalarda temyiz merciidir.

8. Uyuşmazlık Mahkemesi

  • Adli ve idari yargı arasında görev uyuşmazlığı çıkması durumunda devreye girer.

  • Kararları bağlayıcıdır.

  • Başkan: Anayasa Mahkemesi üyeleri arasından seçilir.

9. Sayıştay

  • TBMM adına kamu kaynaklarını denetler.

  • Mali denetim yapar.

  • Kamu kurumlarının harcamalarını inceler.

🔹 Aynı zamanda yargı organı olup kamu görevlilerine yönelik tazmin yükümlülüğü doğurabilir.

10. Yargı Testi

  1. Türkiye’de yargı yetkisi aşağıdakilerden hangisine aittir?
    A) TBMM
    B) Bakanlar Kurulu
    C) Cumhurbaşkanı
    D) Bağımsız ve tarafsız mahkemeler
    E) Anayasa Mahkemesi

  2. HSK’nın toplam üye sayısı kaçtır?
    A) 11
    B) 13
    C) 15
    D) 17
    E) 9

  3. Aşağıdakilerden hangisi adli yargıya girer?
    A) Belediye ile vatandaş arasındaki dava
    B) Vergi davası
    C) Ceza davası
    D) İptal davası
    E) İdari işlem

  4. Anayasaya aykırılık denetimi yapan yüksek mahkeme hangisidir?
    A) Danıştay
    B) Yargıtay
    C) Sayıştay
    D) Uyuşmazlık Mahkemesi
    E) Anayasa Mahkemesi

  5. TBMM adına mali denetim yapan organ aşağıdakilerden hangisidir?
    A) Anayasa Mahkemesi
    B) Danıştay
    C) Sayıştay
    D) Yargıtay
    E) HSK

  6. Adli ve idari yargı arasındaki görev uyuşmazlıklarını çözen mahkeme hangisidir?
    A) Anayasa Mahkemesi
    B) Uyuşmazlık Mahkemesi
    C) Sayıştay
    D) Yargıtay
    E) HSK

  7. Aşağıdakilerden hangisi HSK’nın görevlerinden biridir?
    A) Kanun teklifi sunmak
    B) Kamu harcamalarını denetlemek
    C) Hâkimleri atamak
    D) TBMM’yi feshetmek
    E) Bireysel başvuruları incelemek

  8. Yargıtay hangi yargı kolunun en yüksek mahkemesidir?
    A) İdari yargı
    B) Mali yargı
    C) Ceza yargısı
    D) Adli yargı
    E) Anayasal yargı

  9. Danıştay’ın temel görevi aşağıdakilerden hangisidir?
    A) Ceza davalarına bakmak
    B) TBMM’yi denetlemek
    C) İdari davalarda temyiz incelemesi yapmak
    D) Anayasaya uygunluk denetimi yapmak
    E) OHAL kararlarını onaylamak

  10. Anayasa Mahkemesi’nin siyasi parti kapatma davasına bakabilmesi için aşağıdakilerden hangisinin başvurusu gerekir?
    A) Cumhurbaşkanı
    B) Meclis Başkanı
    C) Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı
    D) Adalet Bakanı
    E) İçişleri Bakanı

Cevap Anahtarı

  1. D

  2. B

  3. C

  4. E

  5. C

  6. B

  7. C

  8. D

  9. C

  10. C

Yorum yapın