KPSS Coğrafya Türkiye’de Nüfus ve Yerleşme Konu Anlatımı

Türkiye’de Nüfus ve Yerleşme ünitesi, KPSS Coğrafya sınavında sıklıkla karşılaşılan, sosyal ve mekânsal analizleri içeren önemli konulardan biridir. Bu ünitede Türkiye’nin nüfus özellikleri, dağılışı, nüfus sayımları, nüfus politikaları ve geleceğe yönelik nüfus projeksiyonları ayrıntılı olarak incelenir. Ayrıca göç hareketleri, yerleşme türleri ve mesken tipleri gibi konular, coğrafi ve beşeri faktörlerle ilişkilendirilerek ele alınır. Nüfusun mekânsal dağılımı, sosyal yapı, ekonomik faaliyetler ve şehirleşme süreçleri üzerinde doğrudan etkili olduğu için bu ünitenin iyi kavranması sınav başarısı açısından büyük önem taşır.

Türkiye’de Nüfus Özellikleri

Türkiye nüfusu, sürekli artış gösteren, genç ve dinamik bir yapıya sahip bir nüfustur. Ancak zamanla doğurganlık oranları azalmış, yaşlı nüfus oranı artmaya başlamıştır. Bu başlık altında nüfusun yaş, cinsiyet, eğitim, ekonomik faaliyetler gibi temel demografik özellikleri incelenir.

📌 Türkiye Nüfusunun Temel Özellikleri

1. Nüfus Artışı

• Türkiye’de 1927’den bu yana nüfus sürekli artmıştır.

• 1950–1980 arasında hızlı nüfus artışı gözlenmiştir.

• Günümüzde artış hızı azalmaktadır (doğurganlık düşmekte).

2. Yaş Yapısı

• Genç nüfus oranı yüksektir ancak yaşlı nüfus oranı da artmaktadır.

• 15-64 yaş arası (çalışan nüfus) oranı %65’in üzerindedir.

3. Cinsiyet Yapısı

• Erkek-kadın oranı genel olarak dengelidir.

• Büyük şehirlerde kadın oranı, kırsalda erkek oranı daha fazladır (göç etkisi).

4. Eğitim Durumu

• Okuryazarlık oranı %95’in üzerindedir.

• Kırsaldan kente göçle birlikte eğitim seviyesinde artış gözlenmiştir.

5. Nüfusun Ekonomik Faaliyetlere Göre Dağılımı

• Tarımda çalışan nüfus azalmakta (%17 civarı)

• Sanayi ve hizmet sektörlerinde çalışanların oranı artmaktadır.

• Hizmet sektörü, en fazla istihdam sağlayan sektördür.

📝 Örnek Soru

Aşağıdakilerden hangisi Türkiye nüfusunun günümüzdeki genel özelliklerinden biri değildir?
A) Doğurganlık oranlarının artması
B) Okuryazarlık oranının yüksek olması
C) Hizmet sektöründe çalışanların fazlalığı
D) Çalışan nüfusun toplam nüfus içindeki oranının yüksekliği

✅ Cevap: A

Açıklama: Türkiye’de doğurganlık oranları yıllar içinde azalma eğilimine girmiştir.

Türkiye’de Nüfusun Dağılışı ve Nüfus Yoğunluğu

Türkiye’de nüfus düzensiz bir şekilde dağılmıştır. Bu dağılım; iklim, yer şekilleri, ekonomik faaliyetler ve sosyal imkânlar gibi birçok faktörden etkilenir. Kıyı bölgeleri ve büyük şehirler yoğun nüfuslu, dağlık ve kurak bölgeler ise seyrek nüfuslu alanlardır.

📌 Nüfusun Dağılımını Etkileyen Faktörler

1. Doğal Faktörler

• İklim: Ilıman ve yağışlı bölgeler daha yoğun nüfusludur.

• Yer şekilleri: Düz, alçak ve ulaşımı kolay alanlar tercih edilir (örnek: Çukurova).

• Toprak ve su kaynakları: Verimli topraklar ve su kaynaklarına yakınlık nüfus yoğunluğunu artırır.

2. Beşeri ve Ekonomik Faktörler

• Sanayi ve ticaret: İstanbul, İzmit, Bursa gibi merkezlerde yoğun nüfus vardır.

• Ulaşım: Karayolu, demiryolu ve deniz ulaşımının gelişmiş olduğu alanlar tercih edilir.

• Turizm ve hizmet sektörü: Antalya, Muğla gibi bölgeler yaz nüfusu açısından yoğundur.

📊 Türkiye’de Nüfus Yoğunluğu Türleri

• Aritmetik Yoğunluk: Toplam nüfus / Yüzölçümüne göre → kişi/km²

• Fizyolojik Yoğunluk: Tarıma elverişli alanlara düşen kişi sayısı

• Tarım Yoğunluğu: Tarım alanlarında çalışan kişi sayısı / Tarım alanı

📍 Nüfusun Yoğun Olduğu Yerler

• İstanbul, Kocaeli, İzmir, Ankara, Bursa, Gaziantep, Adana, Antalya

📍 Nüfusun Seyrek Olduğu Yerler

• Tunceli, Bayburt, Ardahan, Gümüşhane, Hakkâri

📝 Örnek Soru

Aşağıdaki illerden hangisinde doğal koşullar nedeniyle nüfus yoğunluğu düşüktür?
A) İzmir
B) Antalya
C) Tunceli
D) Bursa

✅ Cevap: C

Açıklama: Tunceli, dağlık ve engebeli yapısıyla bilinir. Bu nedenle yerleşim sınırlı ve nüfus seyrektir.

Türkiye’nin Nüfusu ve Nüfus Sayımları

Türkiye’de nüfusun büyüklüğü, artış hızı, demografik özellikleri ve bu özelliklerdeki değişimler nüfus sayımları ile belirlenmiştir. Cumhuriyet’in ilanından sonra yapılan sayımlar sayesinde nüfus politikaları ve planlamalar bilimsel verilere dayandırılmıştır.

📌 Türkiye’de Nüfusun Genel Seyri

• 1927: İlk nüfus sayımı (Cumhuriyet dönemi)

• 1950–1980: Hızlı nüfus artışı dönemi

• 2000 sonrası: Nüfus artış hızı yavaşlamaya başladı

• Günümüzde: Nüfus artışı devam etse de doğurganlık oranı düşmektedir

🧾 Nüfus Sayımlarının Amaçları

• Toplam nüfusu belirlemek

• Nüfusun yaş, cinsiyet, meslek, eğitim gibi özelliklerini tespit etmek

• Seçmen sayısını belirlemek

• Kamu hizmetlerinin planlanmasını sağlamak

• Ekonomik ve sosyal yatırımları yönlendirmek

📌 Türkiye’de Nüfus Sayımları ile İlgili Bilgiler

• Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS): 2007 yılından itibaren uygulanmaktadır.

• Artık geleneksel yöntemle değil, MER-Nüfus ve Adres Kayıt Sistemi verileriyle sayım yapılmaktadır.

• Her yıl 31 Aralık itibarıyla Türkiye’nin nüfus bilgileri açıklanır.

📝 Örnek Soru

Türkiye’de adrese dayalı nüfus kayıt sistemi (ADNKS) hangi yıldan itibaren uygulanmaya başlanmıştır?
A) 2000
B) 2005
C) 2007
D) 2010

✅ Cevap: C

Açıklama: Türkiye, 2007 yılından itibaren klasik nüfus sayımı yöntemlerini bırakarak Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi’ni (ADNKS) uygulamaya başlamıştır.

Türkiye’nin Nüfus Politikaları

Nüfus politikası, bir ülkenin nüfusunu artırmak, azaltmak veya niteliksel olarak geliştirmek amacıyla uyguladığı sosyal, ekonomik ve siyasi tedbirler bütünüdür. Türkiye, tarihsel süreçte nüfusunun seyrine göre farklı politikalar izlemiştir.

📌 Türkiye’de Uygulanan Nüfus Politikaları

1. 1923–1965: Nüfusu Artırıcı Politikalar

• Cumhuriyet’in ilk yıllarında nüfus az olduğu için artış teşvik edildi.

• Çok çocuklu aileler desteklendi.

• Göçmen kabulüyle nüfus artırılmaya çalışıldı.

2. 1965–1980: Nüfus Artışını Kontrol Etme Politikaları

• Nüfus artış hızı çok yükselince doğurganlık oranı düşürülmeye çalışıldı.

• Aile planlaması teşvik edildi.

• Doğum kontrol yöntemleri tanıtıldı.

3. 1980 Sonrası: Dengeli ve Nitelikli Nüfus Politikaları

• Eğitimi artırmak, iş gücünü nitelikli hâle getirmek ön plana çıktı.

• Kadın istihdamı, genç iş gücü planlamaları geliştirildi.

4. 2000’ler Sonrası: Yeniden Nüfus Artışını Teşvik Edici Politikalar

• Doğum oranları düşmeye başlayınca devlet yeniden teşvik edici politikalar uygulamaya başladı.

• Üç çocuk söylemi, doğum izinlerinin artırılması, kreş ve bakım destekleri bu döneme özgüdür.

🎯 Uygulanan Araçlar

• Aile planlaması

• Sağlık hizmetleri

• Eğitim reformları

• Sosyal yardımlar

• Göç politikaları

• Kadınlara doğum desteği

📝 Örnek Soru

Aşağıdakilerden hangisi Türkiye’de nüfusu artırmaya yönelik bir politika değildir?
A) Doğum izinlerinin artırılması
B) Aile planlaması hizmetlerinin yaygınlaştırılması
C) Üç çocuk teşvik kampanyaları
D) Kreş desteklerinin artırılması

✅ Cevap: B

Açıklama: Aile planlaması politikası, nüfus artış hızını kontrol etmeye yönelik bir uygulamadır.

Türkiye’de Nüfus Projeksiyonları: Türkiye Nüfusunun Geleceği

Nüfus projeksiyonu, mevcut verilere dayanarak gelecekteki nüfus büyüklüğü, yapısı ve dağılımı hakkında yapılan öngörüdür. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), belirli aralıklarla bu projeksiyonları yayımlar. Bu öngörüler, sosyal hizmetlerden altyapı planlamasına kadar pek çok alanda rehber niteliğindedir.

📌 Türkiye Nüfusunun Geleceğine İlişkin Öngörüler

1. Toplam Nüfusun Artmaya Devam Etmesi

• Nüfus artış hızı yavaşlamasına rağmen 2040’a kadar artışın sürmesi beklenmektedir.

• Ancak artış daha yavaş seyredecektir.

2. Yaşlı Nüfusun Artışı

• Ortalama yaşam süresi uzadıkça yaşlı nüfus oranı artacaktır.

• 65 yaş ve üzeri nüfusun oranının 2040’ta %16’yı aşması beklenmektedir.

• Türkiye, “yaşlanan nüfus” sürecine girmiştir.

3. Doğurganlık Oranının Düşmeye Devam Etmesi

• Kadın başına doğum oranı 2,1’in altına inmiştir.

• Bu durum nüfusun kendini yenileyememesi riskini doğurmaktadır.

4. Çalışan Nüfusun Oranı Azalacak

• Çalışma çağındaki nüfusun (15-64 yaş) oranı azalırken, bağımlı nüfus artacaktır.

• Bu da sosyal güvenlik sistemine yük getirebilir.

📍 Bölgesel Nüfus Trendleri

• Büyükşehirlerin nüfusu artmaya devam edecek.

• Kırsal alanlarda nüfus azalacak.

• İç göç devam edecek, ama daha çok yaşlılar kırsalda kalacak.

📝 Örnek Soru

TÜİK’in nüfus projeksiyonlarına göre aşağıdakilerden hangisinin artması beklenmektedir?
A) Doğurganlık oranı
B) Yaşlı nüfus oranı
C) Çalışan nüfus oranı
D) Nüfus artış hızı

✅ Cevap: B

Açıklama: TÜİK projeksiyonlarına göre yaşlı nüfus oranı artmakta, doğurganlık ve çalışan nüfus oranı ise azalmaktadır.

Türkiye’de Göçler

Göç, bireylerin veya toplulukların çeşitli nedenlerle sürekli ya da geçici olarak yaşadıkları yerden başka bir yere taşınmalarıdır. Türkiye’de göç hareketleri tarih boyunca hem iç hem dış yönlü olmuş; nüfus dağılımı, şehirleşme, iş gücü ve sosyal yapı üzerinde önemli etkiler yaratmıştır.

📌 Türkiye’de Göç Türleri

1. İç Göç

• En yaygın göç türüdür.

• Genellikle kırsaldan kente yöneliktir.

• Başlıca nedenleri:

  • İşsizlik

  • Eğitim ve sağlık hizmetlerine erişim

  • Tarımda makineleşme

  • Doğal afetler (örnek: heyelan, kuraklık)

🔹 En çok göç alan iller: İstanbul, Ankara, İzmir, Bursa, Antalya
🔹 En çok göç veren iller: Erzurum, Ağrı, Muş, Şanlıurfa

2. Dış Göç

• Türkiye’den yurt dışına göç: 1960’lı yıllarda Avrupa’ya işçi göçüyle başlamıştır.

• Türkiye’ye yurt dışından göç:

  • Göçmen ve mülteci hareketleri

  • Yurt dışından dönen Türk vatandaşları

🔹 Son yıllarda Suriye başta olmak üzere Ortadoğu ve Asya’dan gelen sığınmacılar Türkiye’de önemli bir dış göç hareketi oluşturmuştur.

3. Mevsimlik Göç

• Tarım, turizm ve inşaat sektörlerinde görülür.

• Doğu ve Güneydoğu Anadolu’dan Akdeniz ve Ege’ye yönelir.

📉 Göçün Sonuçları

• Kentsel nüfus hızla artar, çarpık kentleşme görülür.

• Kırsal alanlar boşalır ve yaş ortalaması yükselir.

• Eğitim, sağlık, ulaşım gibi hizmetlerin planlanmasında yoğunluk artışı yaşanır.

• Göç edilen yerlerde kültürel çeşitlilik artar.

📝 Örnek Soru

Aşağıdakilerden hangisi Türkiye’de iç göçün başlıca nedenlerinden biridir?
A) Uluslararası anlaşmalar
B) Tarımda makineleşme
C) Petrol kaynaklarının azalması
D) Sınır güvenliği

✅ Cevap: B

Açıklama: Tarımda makineleşme, kırsal kesimde iş gücüne olan ihtiyacı azaltarak kentlere göçü artıran temel nedenlerden biridir.

Türkiye’de Yerleşme

Yerleşme, insanların doğal çevreyle etkileşim kurarak sürekli yaşam alanları oluşturmasıdır. Türkiye’de yerleşmeler, doğal koşullar, ekonomik faaliyetler, tarihî süreçler ve göç hareketleri gibi pek çok faktörle şekillenmiştir. Yerleşmeler kırsal ve kentsel olmak üzere iki gruba ayrılır.

📌 1. Kırsal Yerleşmeler

Genellikle tarım, hayvancılık ve ormancılıkla geçinen nüfusun yaşadığı, nüfus yoğunluğu düşük yerleşmelerdir.

a. Daimî Kırsal Yerleşmeler

• Köyler: En yaygın kırsal yerleşme biçimidir.

• Mezra, mahalle, kom, oba: Daha küçük ölçekli yerleşmelerdir.

🔹 Yaygın Olduğu Bölgeler: Doğu Anadolu, Karadeniz, İç Anadolu

b. Geçici Kırsal Yerleşmeler

• Yayla, oba, ağıl gibi mevsimlik konutlardır.

• Hayvancılıkla uğraşan gruplar tarafından kullanılır.

📌 2. Kentsel Yerleşmeler

Sanayi, ticaret, ulaşım ve hizmet faaliyetlerinin yoğunlaştığı, nüfusu fazla ve düzenli yapılaşmış yerleşmelerdir.

a. Kentsel Yerleşmelerin Sınıflandırılması

• Köy altı → Kasaba → İlçe → İl → Metropol şehir

• Metropol: Nüfusu 1 milyonu aşan, bölgesel etkisi yüksek şehirlerdir. (İstanbul, Ankara, İzmir)

b. Şehirleşme Süreci

• Türkiye’de şehirleşme 1950 sonrası hız kazanmıştır.

• En fazla göç alan şehirler: İstanbul, Ankara, İzmir, Bursa

Yerleşmeyi Etkileyen Faktörler

• İklim: Elverişli iklim koşulları yerleşmeyi kolaylaştırır.

• Su Kaynakları: Suya yakın alanlar tercih edilir.

• Ulaşım: Yolların kesişim noktalarında yerleşmeler gelişir.

• Toprak Verimliliği: Tarıma elverişli alanlarda yerleşme yoğundur.

📝 Örnek Soru

Aşağıdakilerden hangisi Türkiye’de geçici kırsal yerleşme türlerinden biridir?
A) Kasaba
B) Yayla
C) Köy
D) İlçe

✅ Cevap: B

Açıklama: Yaylalar, yaz mevsiminde hayvancılık amacıyla kullanılan geçici kırsal yerleşmelerdir.

Türkiye’de Mesken Tipleri

Mesken (konut), insanların barınma ihtiyacını karşılayan yerleşim birimidir. Türkiye’de mesken tipleri, büyük ölçüde iklim, doğal malzeme, ekonomik faaliyetler ve kültürel yapıya bağlı olarak şekillenmiştir. Her bölge, kendi coğrafi ve beşerî koşullarına uygun konut mimarisi geliştirmiştir.

📌 Türkiye’de Görülen Başlıca Mesken Tipleri

1. Karadeniz Bölgesi

• Malzeme: Ağaç

• Özellikler: Ahşap yapı, dik çatılı, yüksek temel üzerine kurulu

• Nedeni: Bol orman örtüsü, yağışlı ve nemli iklim

2. Doğu Anadolu Bölgesi

• Malzeme: Taş

• Özellikler: Kalın duvarlı, ısıyı koruyacak şekilde yapılmış

• Nedeni: Soğuk iklim, taşın bol olması

3. İç Anadolu Bölgesi

• Malzeme: Kerpiç

• Özellikler: Düşük maliyetli, sıcaklığı yalıtır

• Nedeni: Kurak iklim, toprağın şekil alabilirliği

4. Güneydoğu Anadolu Bölgesi

• Malzeme: Taş (özellikle kalker)

• Özellikler: Düz damlı, kalın duvarlı

• Nedeni: Sıcak ve kurak iklim

5. Ege ve Akdeniz Bölgeleri

• Malzeme: Taş + tuğla

• Özellikler: Avlulu evler, beyaz badanalı, serinletici yapılar

• Nedeni: Yaz kuraklığına uyumlu mimari

6. Marmara Bölgesi

• Malzeme: Tuğla, betonarme

• Özellikler: Modern ve çok katlı yapılar yaygındır

• Nedeni: Sanayileşme ve hızlı şehirleşme

📝 Örnek Soru

Aşağıdaki eşleştirmelerden hangisi yanlıştır?
A) Karadeniz – Ahşap evler
B) İç Anadolu – Kerpiç yapılar
C) Doğu Anadolu – Taş evler
D) Güneydoğu Anadolu – Ahşap çatılı evler

✅ Cevap: D

Açıklama: Güneydoğu Anadolu’da taş malzeme kullanılır, çatılar genellikle düz ve toprakla kaplıdır. Ahşap malzeme yaygın değildir.

Türkiye’de Nüfus ve Yerleşme Testi

1. Aşağıdakilerden hangisi Türkiye nüfusunun günümüzdeki özelliklerinden biridir?
A) Nüfus artış hızının yükselmesi
B) Kırsal nüfus oranının artması
C) Hizmet sektöründe çalışanların oranının artması
D) Tarımda çalışan nüfusun artması

2. Türkiye’de nüfusun en seyrek olduğu yerlerden biri aşağıdakilerden hangisidir?
A) İzmir
B) Antalya
C) Tunceli
D) Bursa

3. Türkiye’de nüfus sayımları hangi yıldan itibaren Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) ile yapılmaktadır?
A) 2000
B) 2005
C) 2007
D) 2010

4. 1965–1980 yılları arasında Türkiye’de uygulanan nüfus politikası aşağıdakilerden hangisidir?
A) Nüfusu artırma
B) Nüfus artışını kontrol altına alma
C) Göçü teşvik etme
D) Yaşlı nüfusu azaltma

5. TÜİK projeksiyonlarına göre Türkiye’nin gelecekteki nüfus yapısıyla ilgili aşağıdakilerden hangisi doğrudur?
A) Doğurganlık oranı artacaktır
B) Yaşlı nüfus oranı azalacaktır
C) Nüfus artış hızı yükselecektir
D) Yaşlı nüfus oranı artacaktır

6. Aşağıdakilerden hangisi Türkiye’de iç göçün temel nedenlerinden biri değildir?
A) Tarımda makineleşme
B) Eğitim olanaklarına erişim isteği
C) Çalışma imkânlarının çeşitliliği
D) Petrol kaynaklarının tükenmesi

7. Aşağıdakilerden hangisi geçici kırsal yerleşmelere örnek oluşturur?
A) Kasaba
B) Köy
C) Yayla
D) İlçe

8. Türkiye’de düz damlı ve kalın taş duvarlı evlerin yaygın olarak görüldüğü bölge aşağıdakilerden hangisidir?
A) Karadeniz
B) Doğu Anadolu
C) Güneydoğu Anadolu
D) Ege

9. Karasal iklimin görüldüğü bölgelerde yaygın olarak kullanılan konut malzemesi aşağıdakilerden hangisidir?
A) Tuğla
B) Kerpiç
C) Ahşap
D) Betonarme

10. Türkiye’de metropol şehirlerin nüfusunun artmasında aşağıdakilerden hangisi daha çok etkili olmuştur?
A) Tarımsal faaliyetlerin gelişmesi
B) Kırsalda eğitim olanaklarının artması
C) Sanayi ve hizmet sektörünün gelişmesi
D) Dağlık alanların yaygın olması

Türkiye’de Nüfus ve Yerleşme Testi Cevap Anahtarı

1. C

2. C

3. C

4. B

5. D

6. D

7. C

8. C

9. B

10. C