Türkiye’de Madenler, Enerji Kaynakları ve Sanayi ünitesi, KPSS Coğrafya’da ekonomik coğrafyanın en önemli konuları arasında yer alır. Bu ünitede Türkiye’nin yer altı kaynakları, enerji üretim biçimleri ve sanayi faaliyetlerinin coğrafi dağılımı detaylı şekilde incelenir. Türkiye’nin sahip olduğu maden rezervleri, fosil ve yenilenebilir enerji kaynakları, ayrıca sanayi kollarının geliştiği bölgeler, hem ekonomik kalkınma hem de bölgesel planlamalar açısından önem taşır. Soru potansiyeli yüksek olan bu Enerji Kaynakları ve Sanayi ünitesi, harita bilgisi ile birlikte yorum gücünü de ölçen sorularla KPSS’de sıkça karşımıza çıkar.
İçindekiler
Türkiye’de Madenler
Türkiye, yer altı kaynakları açısından çeşitli maden türlerine sahip olmasına rağmen, birçok madeni ekonomik olarak yeterli rezervde ve işletilebilir nitelikte değildir. Bu nedenle bazı madenler dışarıdan ithal edilirken, bazıları ihraç edilmektedir.
📌 Madenlerin Ekonomiye Etkisi
-
Hammadde sağlar (sanayi ve enerji üretimi için)
-
İstihdam yaratır
-
İhracat kalemleri arasında yer alır
-
Bölgesel kalkınmayı destekler
📍 Türkiye’de Yaygın Görülen Madenler
| Maden | Çıkarıldığı Yerler | Kullanım Alanı |
|---|---|---|
| Bor | Eskişehir, Kütahya, Balıkesir | Cam, deterjan, ilaç, roket yakıtı |
| Linyit | Zonguldak, Afşin-Elbistan, Soma | Termik santraller (elektrik üretimi) |
| Taş kömürü | Zonguldak | Demir-çelik, enerji üretimi |
| Demir | Divriği (Sivas), Malatya, Ereğli | Demir-çelik sanayi |
| Boksit | Seydişehir (Konya) | Alüminyum üretimi |
| Krom | Elazığ, Muğla, Bursa | Paslanmaz çelik sanayi |
| Bakır | Artvin (Murgul), Kastamonu | Elektrik, kablo, elektronik |
| Tuz | Tuz Gölü, Çankırı, Kırşehir | Gıda, sanayi |
| Cıva | İzmir, Konya | Termometre, kimya sanayi |
| Mermer | Afyon, Bilecik, Denizli | İnşaat ve dekorasyon |
| Altın | Erzincan, Uşak, Bilecik | Takı, yatırım, elektronik |
📝 Örnek Soru
Aşağıdaki eşleştirmelerden hangisi yanlıştır?
A) Bor – Eskişehir
B) Taş kömürü – Zonguldak
C) Bakır – Afşin-Elbistan
D) Altın – Erzincan
✅ Cevap: C
Açıklama: Afşin-Elbistan’da linyit çıkarılır. Bakır ise Artvin (Murgul) ve Kastamonu çevresinde bulunur.
Türkiye’de Enerji Kaynakları
Enerji, sanayinin gelişmesi, ulaşımın sağlanması ve günlük yaşamın sürdürülebilmesi için temel bir ihtiyaçtır. Türkiye, enerji kaynakları bakımından potansiyel açısından zengin olsa da, arz-talep dengesi açısından dışa bağımlı bir ülkedir. Hem fosil yakıtlar hem de yenilenebilir enerji kaynakları kullanılmaktadır.
📌 Enerji Kaynakları Türleri
1. Fosil Enerji Kaynakları
a. Taş Kömürü
-
Zonguldak çevresinde çıkarılır.
-
Türkiye’de sanayiye yönelik ilk enerji kaynağıdır.
-
Enerji üretimi ve demir-çelik sanayinde kullanılır.
b. Linyit
-
Türkiye’nin en yaygın fosil enerji kaynağıdır.
-
Afşin-Elbistan, Soma, Tunçbilek, Yatağan önemli havzalardır.
-
Termik santrallerde elektrik üretiminde kullanılır.
c. Petrol
-
Üretim: Batman, Adıyaman, Diyarbakır
-
Rafineriler: Batman, İzmir (Aliağa), Kırıkkale, İzmit
-
Türkiye üretimde yetersizdir → Dışa bağımlıdır.
d. Doğalgaz
-
Üretim: Trakya ve Mardin civarı
-
Tüketim çok fazladır, büyük oranda ithal edilir (Rusya, İran, Azerbaycan)
-
En fazla elektrik üretiminde kullanılır.
2. Yenilenebilir Enerji Kaynakları
a. Hidroelektrik (HES)
-
Türkiye’de en yaygın yenilenebilir enerji kaynağıdır.
-
En çok: Fırat, Dicle, Kızılırmak, Seyhan, Ceyhan üzerinde
-
GAP ile birlikte üretim artmıştır.
b. Güneş Enerjisi
-
En fazla: Güneydoğu Anadolu ve Akdeniz
-
Potansiyel yüksek ama yatırım az
c. Rüzgâr Enerjisi
-
En fazla: Ege (Çeşme), Marmara (Bandırma), İç Anadolu
-
Son yıllarda santral sayısı artmıştır.
d. Jeotermal Enerji
-
En fazla: Ege Bölgesi (Denizli, Aydın, Manisa)
-
Sera ısıtması, termal turizm ve elektrik üretiminde kullanılır.
e. Biyokütle ve Biyogaz
-
Organik atıklardan elde edilir.
-
Gelişmekte olan bir alandır.
🔋 Türkiye’de Enerji Tüketiminin Özellikleri
-
Sanayi ve şehirleşme ile birlikte tüketim sürekli artmaktadır.
-
Türkiye enerji tüketiminde doğalgaza bağımlıdır.
-
Yenilenebilir kaynakların kullanımı devlet politikalarıyla artırılmaktadır.
📝 Örnek Soru
Aşağıdaki enerji kaynaklarından hangisi Türkiye’de hem üretimi yüksek hem de ithalat ihtiyacı olmayan bir kaynaktır?
A) Doğalgaz
B) Petrol
C) Linyit
D) Taş kömürü
✅ Cevap: C
Açıklama: Linyit, Türkiye’de yaygın olarak çıkarılan ve ithalat gerektirmeyen bir fosil yakıttır.
Türkiye’de Sanayi
Sanayi, hammaddelerin işlenerek yarı mamul ya da mamul hale getirildiği üretim faaliyetlerini kapsar. Türkiye’de sanayi, özellikle coğrafi konum, ulaşım, hammadde, iş gücü ve enerji gibi faktörlere bağlı olarak belli bölgelerde yoğunlaşmıştır.
📌 Türkiye’de Sanayiyi Etkileyen Faktörler
| Faktör | Açıklama |
|---|---|
| Hammadde | Sanayi tesisleri, çoğunlukla hammaddenin bol olduğu yerde kurulur. |
| Enerji | Sanayi, enerji kaynaklarına yakın yerlerde gelişmiştir. |
| Ulaşım | Limanlara, demiryollarına ve kara yollarına yakınlık önemlidir. |
| İş gücü | Nüfusun yoğun olduğu yerlerde sanayi gelişmiştir. |
| Tüketim pazarı | Ürünlerin satılabileceği yerler tercih edilir. |
🏭 Sanayi Kolları ve Dağılımı
1. Ağır Sanayi
-
Demir-çelik: Karabük, Ereğli, İskenderun
-
Petrokimya: İzmit (Tüpraş), Aliağa (Petkim)
-
Çimento: Tüm bölgelerde yaygındır.
2. Hafif Sanayi
-
Tekstil: İstanbul, Bursa, Adana, Denizli
-
Gıda: Şeker fabrikaları (İç Anadolu), zeytinyağı (Ege), çay (Doğu Karadeniz)
3. Otomotiv
-
Bursa (Tofaş, Renault), Sakarya, Kocaeli
4. Elektronik ve Beyaz Eşya
-
İstanbul, Manisa, Eskişehir
5. Mobilya ve Orman Ürünleri
-
Kayseri, İnegöl, Ankara
🏭 Sanayi Bölgeleri ve OSB’ler
-
Türkiye’de Organize Sanayi Bölgeleri (OSB) sanayiyi planlamak ve geliştirmek amacıyla oluşturulmuştur.
-
En fazla OSB: Marmara, İç Anadolu, Ege
🧭 Sanayinin Bölgesel Dağılımı
| Bölge | Sanayi Özellikleri |
|---|---|
| Marmara | En gelişmiş sanayi bölgesi (ulaşım, pazar, iş gücü) |
| Ege | Tarıma dayalı sanayi, tekstil, gıda |
| İç Anadolu | Şeker, un, çimento fabrikaları |
| Karadeniz | Fındık, çay, demir-çelik (Ereğli) |
| Akdeniz | Mersin, Adana, İskenderun – petrokimya, tekstil |
| Güneydoğu | GAP ile gelişmekte olan sanayi alanları |
| Doğu Anadolu | Sanayi en az gelişmiş bölgelerden biridir. |
📝 Örnek Soru
Aşağıdaki sanayi kollarından hangisi Türkiye’de en yaygın olanlar arasında yer almaz?
A) Tekstil
B) Demir-çelik
C) Otomotiv
D) Uzay teknolojisi
✅ Cevap: D
Açıklama: Türkiye’de uzay teknolojisi henüz gelişmiş bir sanayi kolu değildir; diğerleri yaygındır.
Türkiye’de Madenler, Enerji Kaynakları ve Sanayi Testi
1. Aşağıdaki madenlerden hangisi Türkiye’de rezervi en fazla olan ve dünya liderliğinde olduğumuz madenlerden biridir?
A) Taş kömürü
B) Bakır
C) Bor
D) Altın
2. Türkiye’de linyit en fazla aşağıdaki enerji üretiminde kullanılır:
A) Nükleer enerji
B) Termik santraller
C) Hidroelektrik santraller
D) Güneş enerjisi
3. Aşağıdaki şehirlerden hangisinde demir çıkarılır?
A) Divriği
B) Soma
C) Afşin
D) Zonguldak
4. Aşağıdakilerden hangisi Türkiye’de fosil enerji kaynağı değildir?
A) Linyit
B) Doğalgaz
C) Rüzgâr
D) Taş kömürü
5. Türkiye’de güneş enerjisinden elektrik üretiminin en elverişli olduğu bölge hangisidir?
A) Doğu Karadeniz
B) Güneydoğu Anadolu
C) Marmara
D) İç Anadolu
6. Aşağıdakilerden hangisi petrokimya sanayisinin kurulu olduğu merkezlerden biridir?
A) Kayseri
B) Aliağa
C) Denizli
D) Eskişehir
7. Aşağıdaki sanayi kollarından hangisi Türkiye’de bölge ayrımı olmaksızın hemen her bölgede yaygındır?
A) Demir-çelik
B) Gıda
C) Otomotiv
D) Elektronik
8. Türkiye’de OSB (Organize Sanayi Bölgesi) sayısının en fazla olduğu bölge aşağıdakilerden hangisidir?
A) Doğu Anadolu
B) Marmara
C) Karadeniz
D) Güneydoğu Anadolu
9. Aşağıdaki şehirlerin hangisinde hem enerji üretimi hem de sanayi faaliyetleri birlikte gelişmiştir?
A) Hakkâri
B) Artvin
C) Kocaeli
D) Rize
10. Türkiye’de otomotiv sanayi en çok hangi şehirde gelişmiştir?
A) Adana
B) Bursa
C) Erzurum
D) Mardin
✅ Cevap Anahtarı
-
C
-
B
-
A
-
C
-
B
-
B
-
B
-
B
-
C
-
B