Adalet Divanı, uluslararası hukukun temel taşlarından biri olarak kabul edilen Birleşmiş Milletler‘in bir organıdır. Hukukun üstünlüğünü uluslararası düzeyde sağlamak amacıyla 1945 yılında San Francisco’da imzalanan Birleşmiş Milletler Antlaşması ile kurulmuştur. Merkezi Hollanda’nın Lahey şehrinde bulunan bu mahkeme, devletler arasında ortaya çıkan hukuki uyuşmazlıkları çözmek ve danışma görüşleri sunmakla görevlidir.
Adalet Divanı, Birleşmiş Milletler’in altı ana organından biri olup, Uluslararası Adalet Divanı (ICJ) olarak da anılır. Divan, devletler arasında uyuşmazlıkların barışçıl yollarla çözümünü sağlayarak uluslararası barış ve güvenliği korumaya katkıda bulunur. Sadece devletler Adalet Divanı’na dava açabilir; bireyler ya da diğer tüzel kişiler bu mahkemede doğrudan dava açma hakkına sahip değildir.
Mahkeme, 15 yargıçtan oluşur ve bu yargıçlar Genel Kurul ve Güvenlik Konseyi tarafından dokuz yıllık sürelerle seçilir. Yargıçlar, farklı coğrafi bölgeleri ve hukuk sistemlerini temsil eder, bu da mahkemenin küresel bir temsil niteliği kazanmasını sağlar. Tarafsızlık ve bağımsızlık, Adalet Divanı’nın temel ilkeleri arasında yer alır.
Adalet Divanı’nın yargı yetkisi, devletlerin Divan’ın yetkisini kabul etmesine bağlıdır. Bu yetki, bir antlaşma ya da özel bir protokol ile tanınabilir. Ayrıca, birçok devlet, Divan’ın yetkisini belirli koşullar altında otomatik olarak kabul ettiklerini beyan eden bir bildiri sunar. Divan, genellikle sınır anlaşmazlıkları, diplomatik ilişkiler, deniz hukuku ve ticari anlaşmazlıklar gibi konularda kararlar verir.
Divan’ın kararları bağlayıcıdır ve taraf devletler için icra edilebilir niteliktedir. Ancak, Adalet Divanı’nın kararlarını uygulamak için doğrudan bir icra gücü bulunmamaktadır. Bu nedenle, kararların uygulanması çoğunlukla devletlerin iyi niyetine ve uluslararası baskıya bağlıdır.
Adalet Divanı’nın danışma görüşleri ise bağlayıcı olmamakla birlikte, Birleşmiş Milletler’in organları ya da özel ajansları tarafından talep edildiğinde uluslararası hukukun yorumlanmasına yardımcı olur. Bu görüşler, uluslararası topluma hukuki konularda rehberlik eder ve bazen uluslararası hukukun gelişimine katkıda bulunur.
Adalet Divanı, uluslararası hukukun korunması ve geliştirilmesi açısından büyük bir önem taşır. Devletler arasındaki hukuki uyuşmazlıkların çözümünde adalet ve tarafsızlık ilkeleriyle hareket eden bu kurum, uluslararası barış ve güvenliğin sürdürülmesine yardımcı olur. Adalet Divanı, Birleşmiş Milletler sistemi içerisinde uluslararası hukukun üstünlüğünü pekiştiren temel bir kurum olarak faaliyet göstermektedir.