“TYT Türkçe” ve “KPSS Türkçe” derslerinde yer alan “Yapı Bilgisi” ünitesi, dilin temel yapı taşlarından biri olan sözcüklerin yapılarına göre sınıflandırılmasını ele alır. Bu konu, hem üniversiteye giriş sınavı olan TYT’de hem de kamu personeli seçme sınavı olan KPSS’de adayların karşısına çıkabilecek önemli bir konudur. Yapılarına göre sözcükler, dilin zenginliğini ve çeşitliliğini anlamamıza yardımcı olurken, dil bilgisi kurallarını daha iyi kavramamızı da sağlar. Bu nedenle, adayların bu konuya hakim olmaları, sınavlarda başarılı olmaları için önemlidir.
Konu Anlatımı:
Yapılarına göre sözcükler, dil bilgisi kapsamında üç ana grupta incelenir: basit sözcükler, türemiş sözcükler ve birleşik sözcükler.
- Basit Sözcükler: Kök hâlinde olan ve yapım eki almamış sözcüklerdir. İsim ya da fiil olarak kullanılabilirler. Örneğin, “ev”, “çalış”, “beyaz” gibi sözcükler basittir çünkü hiçbir ek almamışlardır.
- Türemiş Sözcükler: Kök sözcüklerin yapım eki alarak yeni bir anlam kazandığı sözcüklerdir. Yapım ekleri, sözcüğün anlamını değiştirir veya genişletir. Örneğin, “ev” kökünden “evsiz”, “çalış” kökünden “çalışkan”, “beyaz” kökünden “beyazlatmak” gibi sözcükler türemiş sözcüklerdir.
- Birleşik Sözcükler: İki veya daha fazla sözcüğün bir araya gelerek yeni bir anlam oluşturduğu sözcüklerdir. Birleşik sözcükler genellikle hem basit hem de türemiş sözcükleri içerebilir. Örnek olarak, “başkent”, “aslanağzı”, “gözlük” sözcükleri verilebilir. Birleşik sözcükler, kendi içinde bitişik ve ayrı yazılan birleşik sözcükler olarak ikiye ayrılır.
Örnek Sorular:
- Aşağıdaki cümlede geçen altı çizili sözcüklerden hangisi basit bir sözcüktür?
A) Yorgunluğun etkisiyle uyuyakaldı.
B) Bahçedeki çiçeklerin güzelliği büyüleyiciydi.
C) Akşam yemeğinde annesinin yaptığı börekleri afiyetle yedi.
D) Sabah erkenden kalkıp koşuya çıktı.
Doğru cevap: D
- Aşağıdaki cümlelerden hangisinde türemiş bir sözcük bulunmaktadır?
A) Masanın üzerindeki kitapları topladı.
B) Denizin mavisi göz kamaştırıyordu.
C) Çocuklar parkta neşeyle oynuyorlardı.
D) Kedi, pencerenin önünde uyuyordu.
Doğru cevap: B
- Aşağıdaki sözcüklerden hangisi birleşik sözcüktür?
A) Balıkçı
B) Çamaşır
C) Karpuz
D) Çekyat
Doğru cevap: D