Sevgili öğrenciler, bugün dersimizde Selçuklu İmparatorluğu’nun en meşhur devlet adamlarından biri olan Nizamülmülk’ü ele alacağız. Asıl adı Ebu Ali Hasan bin Ali Tusi olan Nizamülmülk, 1018 yılında İran’ın Tûs şehrinde doğmuştur. Nizamülmülk, Selçuklu Devleti’nin en parlak dönemlerinde vezirlik yapmış ve devletin idari yapısının şekillenmesinde önemli rol oynamıştır.
Nizamülmülk’ün kariyeri, Gazneliler zamanında başlamış, ancak asıl ününü Selçuklular döneminde kazanmıştır. 1063 yılında Selçuklu hükümdarı Alp Arslan’ın veziri olmuş ve bu görevini Alp Arslan’ın ölümünden sonra oğlu Melikşah döneminde de sürdürmüştür. Vezirlik dönemi, Selçuklu Devleti’nin en geniş sınırlara ulaştığı ve en güçlü olduğu zaman dilimidir. Nizamülmülk, özellikle devlet yönetimi ve bürokrasisinin düzenlenmesinde önemli reformlar yapmıştır.
Nizamülmülk’ün en bilinen eserlerinden biri “Siyasetname” adlı çalışmasıdır. Bu eser, hem o dönemde hem de sonrasında devlet yöneticileri için bir rehber niteliği taşımaktadır. “Siyasetname”, hükümdarların nasıl yönetmesi gerektiğini, adaletin nasıl sağlanacağını, devlet görevlilerinin görev ve sorumluluklarını detaylı bir şekilde ele alır. Aynı zamanda, devletin güçlü ve kalıcı olması için hangi ilkelere dikkat edilmesi gerektiğini de açıklar. Kitap, bugün bile siyaset bilimi ve kamu yönetimi alanında önemli bir referans kaynağı olarak kabul edilir.
Nizamülmülk, sadece bir vezir değil, aynı zamanda bir eğitim gönüllüsüydü. Onun adıyla anılan Nizamiye Medreseleri, eğitim sistemine yaptığı en büyük katkılardan biridir. Bu medreseler, dönemin en seçkin eğitim kurumları olarak, birçok alim ve bilim insanının yetişmesine olanak sağlamıştır. Nizamiye Medreseleri, sadece dini eğitim değil, aynı zamanda felsefe, matematik, astronomi gibi alanlarda da eğitim vererek, İslam dünyasında bilim ve düşüncenin gelişmesine önemli katkılarda bulunmuştur.
Nizamülmülk’ün ölümü ise, tarihin karanlık olaylarından biri olarak kayıtlara geçmiştir. 1092 yılında bir suikast sonucu yaşamını yitirmiştir. Bu suikastın Haşhaşiler tarafından gerçekleştirildiği düşünülmektedir. Nizamülmülk’ün ölümü, Selçuklu Devleti’nde bir boşluk yaratmış ve imparatorluğun yönetiminde zayıflamalara sebep olmuştur.
Nizamülmülk, Selçuklu İmparatorluğu’nun yönetiminde ve İslam dünyasının bilimsel gelişiminde önemli rol oynamış bir figürdür. Devlet yönetiminde adalet, dürüstlük ve liyakatı ön planda tutmuş, eserleri ve reformlarıyla iz bırakmıştır. Onun bıraktığı miras, günümüzde dahi devlet yönetimi ve eğitim alanında büyük bir ilham kaynağıdır.