KPSS Tarih – XVIII. Yüzyılda Osmanlı Devleti (Gerileme Dönemi) Konu Anlatımı ve Testi

XVIII. yüzyıl, Osmanlı Devleti için toprak kayıplarının arttığı, Avrupa karşısında geri kaldığını kabul ettiği ve ıslahatlara yöneldiği bir dönemdir. Bu dönem Gerileme Dönemi olarak adlandırılır. Artık Osmanlı, savaşlarda üstünlüğünü kaybetmiş, birçok cephede savunmaya geçmiş ve ilk defa Avrupa tarzı ıslahatlara başlamıştır. KPSS Tarih’de bu dönem Gerileme Dönemi; savaşlar, antlaşmalar, ıslahat hareketleri, Lale Devri ve Avrupa etkisi bağlamında sıkça sorulur.

Gerileme Dönemi Konu Anlatımı

1. Gerileme Dönemi’nin Genel Özellikleri

• Savaşlarda sürekli yenilgiler yaşanmıştır.

• Batı’nın üstünlüğü kabul edilmiş ve ilk kez Avrupa örnek alınarak ıslahat yapılmıştır.

• Askerî, eğitim ve teknik alanlarda ıslahatlar yapılmış, yönetim ve sosyal alana fazla dokunulmamıştır.

• Islahatlar daha çok yüzeysel ve bireysel kalmış, halk tabanına yayılmamıştır.

2. Lale Devri (1718 – 1730)

• Pasarofça Antlaşması (Avusturya ile, 1718): Lale Devri’ni başlatan antlaşmadır.

• Nevşehirli Damat İbrahim Paşa, dönemin sadrazamıdır.

• Avrupa’ya elçiler gönderildi. (Yirmisekiz Çelebi Mehmet → Paris)

• İlk matbaa (İbrahim Müteferrika) bu dönemde kuruldu.

• Mimari, edebiyat ve eğlence öne çıktı.

• 1730’da Patrona Halil İsyanı ile sona erdi.

3. Önemli Savaşlar ve Antlaşmalar

• 1736-1739 Osmanlı-Avusturya-Rusya Savaşları
  → Belgrad Antlaşması (1739): Son kârlı antlaşma, Belgrad geri alındı.

• 1768-1774 Osmanlı-Rus Savaşı
  → Küçük Kaynarca Antlaşması (1774):

  • Kırım bağımsız oldu (ilk kez Türk-İslam toprağı kaybedildi)

  • Rusya’ya Ortodoksları koruma hakkı verildi.

  • Rusya, Osmanlı’nın iç işlerine karışma fırsatı elde etti.

• Ziştovi ve Yaş Antlaşmaları de dönemin önemli diplomatik belgelerindendir.

4. Islahatlar ve Islahatçı Padişahlar

• III. Ahmet: Lale Devri ıslahatları

• I. Mahmut: Hendesehane açıldı (ilk teknik okul), Fransız uzmanlar getirildi.

• III. Mustafa: Sürat topçuları ocağını kurdu.

• I. Abdülhamit: Deniz mühendishanesi açıldı.

• III. Selim: Nizam-ı Cedit ordusunu kurdu, Avrupa tarzı ilk ciddi askeri reformlar.

📋 Örnek Soru

Soru:
Küçük Kaynarca Antlaşması ile Osmanlı’nın kaybettiği ilk Türk-İslam toprağı aşağıdakilerden hangisidir?

A) Belgrad
B) Kırım
C) Mora
D) Eflak
E) Girit

Cevap: B) Kırım

Gerileme Dönemi Testi

1. Osmanlı Devleti’nin XVIII. yüzyılda Avrupa üstünlüğünü kabul ederek yüzünü Batı’ya çevirmesine neden olan dönem aşağıdakilerden hangisidir?
A) Lale Devri
B) Duraklama Dönemi
C) Yükselme Dönemi
D) Tanzimat Dönemi
E) Meşrutiyet Dönemi

2. Osmanlı Devleti’nin son kazançlı antlaşması olarak bilinen antlaşma aşağıdakilerden hangisidir?
A) Küçük Kaynarca
B) Belgrad
C) Yaş
D) Karlofça
E) Ziştovi

3. Lale Devri aşağıdaki hangi padişah döneminde yaşanmıştır?
A) I. Mahmut
B) III. Selim
C) III. Ahmet
D) I. Abdülhamit
E) III. Mustafa

4. Osmanlı Devleti’nde ilk teknik okul olan Hendesehane hangi padişah döneminde açılmıştır?
A) III. Selim
B) III. Ahmet
C) I. Mahmut
D) I. Abdülhamit
E) II. Mahmut

5. Osmanlı Devleti’nin askeri alanda Avrupa tarzında kurduğu ilk modern ordu aşağıdakilerden hangisidir?
A) Sekban-ı Cedit
B) Nizam-ı Cedit
C) Yeniçeriler
D) Tımarlı Sipahiler
E) Topçu Ocağı

6. Osmanlı Devleti’nde ilk kez matbaa aşağıdaki hangi dönemde kurulmuştur?
A) Tanzimat
B) Lale Devri
C) II. Mahmut
D) Islahat Fermanı
E) Meşrutiyet

7. 1774 Küçük Kaynarca Antlaşması’nın Osmanlı üzerindeki en büyük olumsuz etkisi aşağıdakilerden hangisidir?
A) Halifeliğin kaybedilmesi
B) Osmanlı’nın batıdan toprak alması
C) Kırım’ın elden çıkması
D) Yeniçeriliğin kaldırılması
E) Halifeliğin Rusya’ya geçmesi

8. Avrupa’ya ilk kez elçi gönderilmesi ve rapor hazırlanması aşağıdaki hangi olayla ilgilidir?
A) Patrona Halil İsyanı
B) Lale Devri
C) Tanzimat Fermanı
D) 1839 Islahatları
E) Revan Seferi

9. Osmanlı’da denizcilik eğitimi veren ilk kurum aşağıdakilerden hangisidir?
A) Hendesehane
B) Sürat Topçuları
C) Deniz Mühendishanesi
D) Tersane-i Amire
E) Barbaros Kışlası

10. Nizam-ı Cedit ordusunu kuran ve Avrupa tarzı ıslahatlara yönelen padişah kimdir?
A) II. Mahmut
B) III. Mustafa
C) I. Abdülhamit
D) III. Selim
E) I. Mahmut

✅ Cevap Anahtarı

1. A

2. B

3. C

4. C

5. B

6. B

7. C

8. B

9. C

10. D

📚 Anahtar Kavramlar

Gerileme dönemi, Lale Devri, Küçük Kaynarca, Belgrad Antlaşması, Nizam-ı Cedit, Hendesehane, Matbaa, Yirmisekiz Çelebi Mehmet, III. Selim, Patrona Halil İsyanı