Türkçe dil bilgisi konuları arasında önemli bir yer tutan “Anlatım Bozuklukları“, hem TYT Türkçe hem de KPSS Türkçe sınavlarının vazgeçilmez konularından biridir. Anlatım bozuklukları, iletişimi olumsuz etkileyen unsurlar olduğu için dilin doğru ve etkili kullanımında önemli bir rol oynar. Bu ünitenin alt başlıklarından biri olan “Dolaylı Tümleç Eksikliği” ise cümledeki anlam bütünlüğünü ve akıcılığı bozan yaygın bir hatadır. Dolaylı tümleçler, cümlenin anlamını tamamlamak için gerekli olan ögelerden biri olduğu için, eksikliği durumunda cümlenin anlamı tam olarak kavranamaz ve anlatım bozuklukları ortaya çıkar. Hem akademik hem de günlük yaşamda dilin doğru kullanımı için bu konuya hâkim olmak büyük önem taşır.
Konu Anlatımı: Dolaylı Tümleç Eksikliği
Dolaylı tümleç, cümlede yüklemin yöneldiği, bulunduğu veya çıktığı yeri belirten ögedir ve genellikle “-e, -de, -den” hâl ekleriyle oluşturulur. Dolaylı tümleç eksikliği, cümlede bu ögenin gereksiz yere ihmal edilmesi sonucu oluşur ve cümlenin anlamını eksik bırakır. Dolaylı tümleç eksikliği, genellikle birden fazla yüklemi olan cümlelerde görülür. Eğer cümlenin her iki yüklemi de dolaylı tümleç gerektiriyorsa, fakat dolaylı tümleç sadece bir yükleme bağlanmışsa bu durumda cümlede anlatım bozukluğu meydana gelir. Bu sebeple, cümledeki tüm yüklemlere uygun dolaylı tümleçlerin doğru bir şekilde yerleştirilmesi gerekir.
Örnek Cümle: “Ali, öğretmenine selam verdi ve notlarını inceledi.”
Bu cümlede “öğretmenine” dolaylı tümleci sadece ilk yükleme (selam vermek) bağlanmış, fakat ikinci yüklem (incelemek) için bir dolaylı tümleç bulunmamaktadır. Doğru kullanım şu şekilde olmalıdır: “Ali, öğretmenine selam verdi ve onun notlarını inceledi.”
Örnek Sorular
- Aşağıdaki cümlelerin hangisinde dolaylı tümleç eksikliği vardır?
A) Ece, ablasına mektup yazdı ve onunla konuştu.
B) Hasan, kitaplarını masaya koydu ve odadan çıktı.
C) Ayşe, öğretmeninden izin aldı ve dışarı çıktı.
D) Murat, arkadaşına hediye verdi ve onunla vedalaştı.Doğru cevap: C
- “Deniz, arkadaşına hikaye kitabı verdi ve kitaplığa koydu.” cümlesindeki anlatım bozukluğunu gidermek için cümle nasıl düzenlenmelidir?
A) Deniz, kitaplığa hikaye kitabı verdi ve arkadaşına koydu.
B) Deniz, arkadaşına hikaye kitabı verdi ve kitaplığından aldı.
C) Deniz, arkadaşına hikaye kitabı verdi ve kitaplığına koydu.
D) Deniz, arkadaşına hikaye kitabı verdi ve kitabı kitaplığa koydu.Doğru cevap: D
- Aşağıdaki cümlelerin hangisi dolaylı tümleç eksikliği içermektedir?
A) Elif, annesine çiçek aldı ve onu mutlu etti.
B) Ahmet, projeyi tamamladı ve hocasına sundu.
C) Zeynep, kardeşine masal okudu ve yatağa yatırdı.
D) Cem, kuzeninden yardım istedi ve onunla işbirliği yaptı.Doğru cevap: C