“Anlatım Bozuklukları” ünitesi, Türkçe dil bilgisinin önemli konularından biridir ve hem TYT Türkçe hem de KPSS Türkçe sınavlarında sıkça karşımıza çıkar. Bu ünitede dilin doğru ve etkili kullanımına yönelik problemler üzerinde durulurken, öğrencilerin kendilerini ifade ederken daha anlaşılır ve düzgün bir Türkçe kullanmaları hedeflenir. “Çatı Uyuşmazlığı Konu Anlatımı” ise bu ünitenin alt başlıklarından biridir ve fiil cümlelerinde sıkça yapılan bir hata olarak karşımıza çıkar. Çatı uyuşmazlığı, özellikle özne ve yüklem arasındaki uyumsuzluklardan kaynaklanır ve cümlenin anlamında bozulmalara yol açar.
Çatı Uyuşmazlığı Konu Anlatımı
Çatı uyuşmazlığı, fiil cümlelerinde özne ile yüklem arasında meydana gelen uyumsuzluktur. Bu uyumsuzluk, genellikle öznenin fiili gerçekleştirme durumu ile fiilin çatı özelliklerinin uyuşmamasından kaynaklanır. Çatı, fiilin özneye, nesneye veya her ikisine birden bağlı olma durumunu ifade eder ve etken, edilgen, dönüşlü, işteş gibi türleri vardır.
- Etken-Edilgen Çatı Uyuşmazlığı: Etken bir fiil, fiilin özne tarafından gerçekleştirildiğini ifade eder. Edilgen bir fiilde ise özne, fiilden etkilenir ancak fiili gerçekleştiren yoktur veya belirtilmemiştir. Çatı uyuşmazlığı, bu iki türün karıştırılması sonucu ortaya çıkar. Örneğin: “Kapı açıldı ve herkes içeri girdi.” cümlesinde “kapı” öznesi edilgen çatıda iken, “herkes” öznesi etken fiil ile kullanılmıştır, bu da anlatım bozukluğuna neden olur.
- Dönüşlü Çatı Uyuşmazlığı: Dönüşlü fiiller, öznenin fiili hem gerçekleştirdiği hem de fiilden etkilendiği durumlardır. Özne, fiili kendi üzerinde gerçekleştirir. Özne ile fiilin çatısının uyumsuz olması durumunda dönüşlü çatı uyuşmazlığı meydana gelir.
- İşteş Çatı Uyuşmazlığı: İki veya daha fazla öznenin birlikte aynı fiili gerçekleştirdiği veya fiilin karşılıklı yapıldığı durumları ifade eder. İşteş çatının yanlış kullanımı ya da özne ile uyumsuzluğu bu bozukluğu ortaya çıkarır.
Çatı uyuşmazlıklarının önüne geçmek için cümlede özne ve yüklemin çatısının birbiriyle uyumlu olmasına dikkat edilmelidir.
Örnek Sorular
- Aşağıdaki cümlelerin hangisinde çatı uyuşmazlığı vardır?
A) Çocuklar bahçede oyun oynuyor.
B) Kitaplar raftan alındı ve geri yerine konuldu.
C) Ahmet, projeyi hazırladı ve teslim etti.
D) Öğretmen, öğrencilere yeni konuyu anlattı.Doğru cevap: B) Kitaplar raftan alındı ve geri yerine konuldu. - Çatı uyuşmazlığı bulunan cümleyi işaretleyiniz.
A) Toplantı saatinde başladı.
B) Masa örtüsü yıkandı ve ütülendi.
C) Çocuklar, derse geç girdiler.
D) Elma ağaçtan düştü ve yuvarlandı.Doğru cevap: B) Masa örtüsü yıkandı ve ütülendi. - Aşağıdakilerin hangisinde etken-edilgen çatı uyuşmazlığı vardır?
A) Öğrenciler sınavı dikkatlice çözdü.
B) Eşyalar paketlendi ve gönderildi.
C) Kapı açıldı, ışıklar yandı.
D) Çiçekler sulandı ve büyüdü.Doğru cevap: C) Kapı açıldı, ışıklar yandı.