AYT Biyoloji Genden Proteine Konu Anlatımı

Hücrelerin yapısını ve işlevlerini belirleyen temel yapı taşları olan proteinler, genetik bilginin kullanılmasıyla sentezlenir. Bu süreç, DNA’da bulunan kalıtsal bilginin RNA’ya aktarılması ve ardından proteine dönüşmesiyle gerçekleşir.
Genetik bilginin bu akışı “DNA → RNA → Protein” şeklinde tanımlanır.
Bu ünitede genetik materyalin yapısı ve protein sentezinin mekanizmaları detaylı şekilde ele alınacaktır.

Nükleik Asitler Konu Anlatımı

1. Nükleik Asit Nedir?

• Nükleik asitler, canlılardaki genetik bilgiyi taşıyan ve protein sentezini yönlendiren biyomoleküllerdir.

• İki temel tipi vardır:

  • DNA (Deoksiribonükleik asit)

  • RNA (Ribonükleik asit)

2. Nükleotid Yapısı

Her nükleik asit, nükleotid adı verilen birimlerin tekrarıyla oluşur.
Bir nükleotid şu 3 parçadan oluşur:

1. Azotlu organik baz

   • Pürinler: Adenin (A), Guanin (G)

   • Pirimidinler: Timin (T), Sitozin (C), Urasil (U)

2. Beş karbonlu şeker

   • DNA’da: Deoksiriboz

   • RNA’da: Riboz

3. Fosfat grubu

🧠 Not: Nükleotid = Şeker + Baz + Fosfat
Nükleozit = Şeker + Baz

3. DNA (Deoksiribonükleik Asit)

Özellikleri:

• Çift sarmallı yapıdadır (Watson & Crick modeli).

• Kendini eşleyebilir (replikasyon).

• Kalıtsal bilgiyi taşır.

• Şeker: Deoksiriboz, Bazlar: A, T, G, C

Baz Eşleşmeleri:

• Adenin = Timin (A = T)

• Guanin ≡ Sitozin (G ≡ C)

A-T: 2 H bağı, G-C: 3 H bağı → G-C oranı yüksekse DNA daha stabildir.

4. RNA (Ribonükleik Asit)

Özellikleri:

• Tek sarmallıdır.

• DNA’dan kopya alınarak sentezlenir (transkripsiyon).

• Protein sentezinde görev alır.

• Şeker: Riboz, Bazlar: A, U, G, C
  (Timin yerine Urasil bulunur.)

RNA Türleri:

5. DNA ile RNA Arasındaki Farklar

Çözümlü Örnek Sorular

Soru 1:
Aşağıdaki baz eşleşmelerinden hangisi sadece DNA’ya özgüdür?

A) A – U
B) G – C
C) A – T
D) C – G
E) U – A

Çözüm:
Adenin – Timin (A–T) eşleşmesi yalnızca DNA’da görülür. RNA’da timin yerine urasil vardır.
Doğru cevap: C

Soru 2:
Bir DNA molekülünde adenin oranı %30 ise guanin oranı kaçtır?

A) %20
B) %30
C) %40
D) %25
E) %10

Çözüm:
Adenin = Timin → %30 + %30 = %60
Guanin + Sitozin = %40 → Guanin = %20
Doğru cevap: A

Soru 3:
Aşağıdaki RNA türlerinden hangisi amino asitleri ribozoma taşıyarak protein sentezine doğrudan katılır?

A) mRNA
B) tRNA
C) rRNA
D) pre-mRNA
E) hnRNA

Çözüm:
tRNA, taşıyıcı RNA’dır. Her biri belirli bir amino asidi tanır ve onu ribozoma getirir.
Doğru cevap: B

Nükleik Asitler Kavram Haritası

Nükleik Asitler Testi

1. Aşağıdakilerden hangisi bir nükleotid yapısında yer almaz?
A) Azotlu organik baz
B) Fosfat grubu
C) Amino asit
D) Beş karbonlu şeker
E) Nükleozit

2. DNA molekülünde adenin (A) oranı %22 ise guanin (G) oranı kaçtır?
A) %22
B) %28
C) %26
D) %34
E) %44

3. Aşağıdakilerden hangisi RNA’nın bir özelliğidir?
A) Çift sarmallıdır
B) Timin bazı içerir
C) Kalıtsal bilgi taşır
D) Riboz şekeri içerir
E) Çekirdekte bulunmaz

4. DNA molekülündeki A = T ve G ≡ C eşleşmeleri aşağıdakilerden hangisiyle bağlanır?
A) Kovalent bağ
B) Peptit bağı
C) Ester bağı
D) Fosfodiester bağı
E) Hidrojen bağı

5. Aşağıdakilerden hangisi sadece RNA molekülüne özgü bir bazdır?
A) Adenin
B) Timin
C) Urasil
D) Guanin
E) Sitozin

6. Ribozomun yapısına katılan RNA türü aşağıdakilerden hangisidir?
A) mRNA
B) tRNA
C) rRNA
D) pre-mRNA
E) snRNA

7. DNA’dan RNA sentezlenmesi olayına ne ad verilir?
A) Replikasyon
B) Translasyon
C) Transkripsiyon
D) Sentrozom
E) Kondensasyon

8. Aşağıdakilerden hangisi hem DNA hem de RNA’da ortak olarak bulunur?
A) Timin
B) Deoksiriboz
C) Urasil
D) Adenin
E) Çift zincirli yapı

9. tRNA molekülü aşağıdaki görevlerden hangisini gerçekleştirir?
A) DNA’dan bilgi alır
B) Ribozom üretir
C) Amino asit taşır
D) Protein sentezini başlatır
E) DNA’yı kopyalar

10. Aşağıdaki yapıların hangisinde fosfodiester bağı bulunur?
A) Bazlar arası
B) Şeker – fosfat arasında
C) Amino asitler arası
D) Baz – şeker arasında
E) Protein – DNA arasında

✅ Cevap Anahtarı

1. C

2. B

3. D

4. E

5. C

6. C

7. C

8. D

9. C

10. B

Genetik Şifre ve Protein Sentezi Konu Anlatımı

1. Genetik Şifre Nedir?

• Genetik şifre, DNA’daki nükleotid dizisinin, hangi amino asitlerin hangi sırayla birleşeceğini belirlemesidir.

• Şifre, üçlü nükleotid dizileri (kodonlar) hâlindedir.

  Örneğin: AUG = Başlat kodonu (aynı zamanda metionin amino asidi)

Özellikleri:

• Üçlü kod (triplet) sistemine dayanır (bir amino asit = 3 baz)

• Şifrede virgül ve üst üste gelme yoktur

• Şifre evrenseldir: Tüm canlılarda aynıdır

• 64 farklı kodon bulunur (4³ = 64), bunlardan 61’i amino asit, 3’ü durdurma (stop) kodonudur

2. Protein Sentezi Süreci

Protein sentezi iki temel aşamada gerçekleşir:

A) Transkripsiyon (Yazılma)

DNA → mRNA

• DNA’daki genetik bilgi, çekirdekte mRNA’ya aktarılır.

• RNA polimeraz enzimi kullanılır.

• DNA açılır → Kalıp zincirden mRNA sentezlenir.

Örnek: DNA dizisi: TAC → mRNA: AUG

B) Translasyon (Çeviri)

mRNA → Protein

• mRNA’daki kodonlar, ribozom üzerinde tRNA’lar tarafından amino asit dizisine çevrilir.

• tRNA, taşıdığı amino asidi uygun kodona göre yerleştirir.

İşleyiş:

1. mRNA ribozoma bağlanır

2. tRNA, antikodonu ile mRNA’daki kodonu tanır

3. Amino asitler peptit bağıyla bağlanır

4. “Stop” kodonu geldiğinde sentez sona erer

🎯 Başlangıç kodonu: AUG
🧬 Durdurucu kodonlar: UAA – UAG – UGA

3. mRNA – tRNA – rRNA Görev Özeti

4. Protein Sentezi ve Enerji Kullanımı

• Protein sentezinde her peptit bağı için ATP harcanır.

• Olay tamamen enzim kontrollü ve hücresel enerjiye bağımlıdır.

Çözümlü Örnek Sorular

Soru 1:
Bir mRNA zincirinde “AUG UUU UGA” kodonları yer alıyor. Bu zincirden sentezlenecek amino asit dizisi aşağıdakilerden hangisidir?

A) Metionin – Fenilalanin – Triptofan
B) Fenilalanin – Metionin
C) Metionin – Fenilalanin
D) Metionin – Triptofan – Stop
E) Fenilalanin – Stop

Çözüm:

• AUG → Metionin (başlangıç)

• UUU → Fenilalanin

• UGA → Stop (durma kodonu, amino asit kodlamaz)
  Doğru cevap: C

Soru 2:
Protein sentezinin çekirdekte başlayan ve mRNA sentezini içeren ilk aşaması aşağıdakilerden hangisidir?

A) Translasyon
B) Replikasyon
C) Transkripsiyon
D) Kodonlama
E) Mutasyon

Çözüm:
Transkripsiyon, DNA’nın kalıp zincirinden mRNA sentezidir ve çekirdekte gerçekleşir.
Doğru cevap: C

Soru 3:
Aşağıdaki RNA türlerinden hangisi antikodon taşır ve amino asitleri ribozoma taşır?

A) mRNA
B) tRNA
C) rRNA
D) snRNA
E) hnRNA

Çözüm:
tRNA, kendine özgü antikodon bölgesiyle mRNA’daki kodonları tanır ve uygun amino asidi taşır.
Doğru cevap: B

Genetik Şifre ve Protein Sentezi Kavram Haritası

Genetik Şifre ve Protein Sentezi Testi

1. Aşağıdakilerden hangisi başlangıç kodonudur?
A) UGA
B) AUG
C) UAG
D) UAA
E) AAA

2. “DNA → RNA → Protein” şeklindeki bilgi akışı sürecinde, ikinci ok (→ Protein) hangi olayla gerçekleşir?
A) Replikasyon
B) Transkripsiyon
C) Translasyon
D) Mutasyon
E) Kodlama

3. Aşağıdakilerden hangisi durdurucu (stop) kodon değildir?
A) UAA
B) UAG
C) AUG
D) UGA
E) Hepsi durdurucudur

4. Aşağıdaki RNA türlerinden hangisi antikodon taşır?
A) mRNA
B) tRNA
C) rRNA
D) hnRNA
E) snRNA

5. mRNA’daki “UUU” kodonu, tRNA üzerindeki hangi antikodonla eşleşir?
A) AAA
B) UUU
C) GGG
D) CCC
E) AUG

6. Protein sentezi sırasında amino asitler arasında kurulan bağ aşağıdakilerden hangisidir?
A) Hidrojen
B) Fosfodiester
C) Disülfür
D) Glikozit
E) Peptit

7. Transkripsiyon olayı hangi organelde gerçekleşir?
A) Ribozom
B) Mitokondri
C) Çekirdek
D) Golgi
E) Endoplazmik retikulum

8. Protein sentezinde her peptit bağı oluşumu için gereken enerji kaynağı nedir?
A) NADPH
B) ATP
C) Glikoz
D) Su
E) Oksijen

9. Protein sentezinde görev alan RNA türlerinden üçü birden aşağıdakilerin hangisinde birlikte görev yapar?
A) Replikasyon
B) Transkripsiyon
C) Translasyon
D) Hücre bölünmesi
E) DNA eşlenmesi

10. Aşağıdakilerden hangisi genetik şifrenin özelliklerinden biri değildir?
A) Evrenseldir
B) Şifrede üst üste gelme vardır
C) Üçlü baz dizilerine dayanır
D) Şifreler tekrar edebilir
E) Bazı kodonlar aynı amino asidi kodlayabilir

✅ Cevap Anahtarı

1. B

2. C

3. C

4. B

5. A

6. E

7. C

8. B

9. C

10. B