Aöf Tarih Karahanlılar Konu Anlatımı

Karahanlılar, İslamiyet’i resmî din olarak kabul eden ilk Türk devleti olması nedeniyle Türk-İslam tarihi açısından büyük önem taşır. 10. yüzyılda Orta Asya’da kurulan bu devlet, hem eski Türk siyasi ve kültürel yapısını sürdürmüş hem de İslam medeniyetinin kurumsal sistemlerini benimseyerek Türk-İslam sentezinin ilk örneğini ortaya koymuştur. Karluklar başta olmak üzere çeşitli Türk boylarının katılımıyla kurulan Karahanlılar, geniş bir coğrafyada etkili olmuş; Sâmânîler, Gazneliler, Oğuzlar ve Selçuklular gibi devletlerle siyasi ilişkiler geliştirmiştir. Aöf Tarih Karahanlılar ünitesinde Karahanlılar’ın kuruluş, gelişme ve çöküş dönemleri ile idarî teşkilatı, sosyal hayatı, kültürü, sanatı ve inanç sistemi çok boyutlu olarak ele alınacaktır.

Karahanlılar (Türk Hakanlığı): Kuruluş Dönemi

Karahanlılar Devleti, 840 yılı sonrasında Orta Asya’da Karluklar öncülüğünde kurulmuş ve 1212 yılına kadar varlığını sürdürmüştür. Kuruluş süreci, eski Türk devlet geleneği ile İslam etkisinin birleştiği, siyasi bir dönüşüm dönemidir. Bu süreçte Karahanlılar, hem Göktürk ve Uygur mirasını devralmış hem de yeni bir dini kimlik inşa etmiştir.

Devletin Adı ve Hanedanın Kökeni

• “Karahanlı” adı, devletin kurucularının unvanı olan “Kara Hakan” ifadesinden gelir.

• “Kara” kelimesi, o dönemde büyüklük, yücelik ve meşruiyet anlamında kullanılmıştır.

• Hanedanın kökeni, özellikle Karluk, Yağma, Çiğil ve Tuhsî boylarına dayanmaktadır.

• Karahanlılar kendilerini, Göktürk geleneğinin devamı olarak görmüş; bu nedenle birçok uygulamada eski Türk devlet sistemini sürdürmüşlerdir.

Devleti Kuran Karluklar: Yabguluk’tan Hakanlığa (766–840)

• Karluklar, 8. yüzyılda Uygur Kağanlığı’nın baskısıyla batıya göç etmiş ve Semerkand, Buhara gibi bölgelere yerleşmişlerdir.

• 766 yılında Batı Türkistan’da siyasi varlık kazanan Karluklar, başlangıçta Yabgu (yönetici) unvanını taşımışlardır.

• 840 yılında Uygur Kağanlığı’nın yıkılması, Karlukların Orta Asya’da bağımsızlıklarını ilan etmelerine zemin hazırlamıştır.

• Karluk Yabgusu Bilge Kül Kadir Han, Karahanlılar’ın kurucu figürü olarak kabul edilir.

Kuruluşta Yer Alan Diğer Türk Boyları: Hakanlığı Hangi Türk Boyu Kurdu?

Karahanlı Devleti yalnızca Karluklardan değil, farklı Türk boylarının birlikteliğinden oluşmuştur:

• Çiğiller: Göçebe savaşçı kimlikleriyle ön plandadır.

• Tuhsîler: Yerleşik hayatı benimseyen ve İslamiyet’le erken tanışan bir topluluktur.

• Türgşler: Siyasi tecrübe ve askeri organizasyonlarıyla dikkat çekerler.

• Ezgîşler (Egdşler): Kültürel katkıları ile Karahanlı yönetiminde yer almışlardır.

• Bulaklar ve Yağmalar: İdari ve ekonomik düzende etkili olmuşlardır.

Bu birleşim, Karahanlılar’ı hem askeri hem de siyasi olarak güçlü kılmış, geniş bir tabana dayandırmıştır.

Örnek Soru:

Aşağıdakilerden hangisi Karahanlı Devleti’nin kuruluşuna katkıda bulunan boylardan biri değildir?

A) Karluklar
B) Yağmalar
C) Tuhsîler
D) Kumanlar
E) Çiğiller

Cevap: D

İslam’ın Kabulüne Kadar Hakanlık (840–920)

Karahanlılar Devleti’nin ilk dönemi, yani 840–920 yılları arası, henüz İslamiyet’in resmî olarak benimsenmediği fakat İslam kültürüyle temasın artmaya başladığı bir geçiş dönemidir. Bu süreçte devlet hem içte siyasi birliğini kurmaya çalışmış hem de dışta bölgedeki Müslüman devletlerle ilişkiler geliştirmiştir. Bu dönem, Türk devlet geleneği ile İslamiyet’in yavaş yavaş örtüştüğü bir hazırlık aşaması olarak kabul edilir.

1. Geleneksel Türk Yönetim Yapısının Devamı

• Karahanlılar, bu dönemde eski Türk inançları (Gök Tanrı dini) doğrultusunda yönetilmekteydi.

• Yönetim anlayışı ikili teşkilat sistemine dayanıyordu: Doğuda büyük hakan, batıda ise yabgu veya küçük hakan bulunurdu.

• Devletin merkezî otoritesi giderek güçlenmiş; Karluk boylarının hâkimiyeti, diğer boyları da içine alan merkezi bir yapıya dönüşmüştür.

2. Komşu Müslüman Devletlerle İlişkiler

• Karahanlılar bu dönemde Sâmânîler başta olmak üzere çeşitli Müslüman devletlerle ticari ve siyasi temaslar kurmuştur.

• Müslüman tüccarlar ve dervişlerin Orta Asya’da etkili olmaya başlaması, halk arasında İslam’ın tanınmasına zemin hazırlamıştır.

3. İslamiyet’le Temas ve Hazırlık

• Bu dönemde henüz devlet İslam’ı kabul etmemiş olsa da, askeri sınıf, tüccar kesimi ve yerleşik halk arasında Müslüman olan bireyler mevcuttu.

• Özellikle Sâmânî etkisiyle İslam kültürü sanat, ticaret ve eğitim alanında Karahanlı topraklarına nüfuz etmeye başlamıştır.

4. Askerî Güç ve Genişleme

• Bu yıllarda Karahanlılar, Tanrı Dağları, Kaşgar, Balasagun gibi önemli şehirleri kontrol altına almıştır.

• Hem siyasi birliği kurma hem de dışa açılma süreci bu dönemde hız kazanmıştır.

Örnek Soru:

Karahanlılar’ın İslamiyet’i resmen kabul etmeden önceki dönemde aşağıdakilerden hangisi görülmemektedir?

A) Gök Tanrı inancına bağlılık
B) Sâmânîlerle etkileşim
C) İkili teşkilat sisteminin uygulanması
D) Devletin resmen İslamiyet’i kabul etmesi
E) Müslüman tüccarlarla ilişkiler

Cevap: D

Karahanlılar (Türk Hakanlığı): Gelişme Dönemi

İslam’ı Kabul (920 sonrası)

Karahanlı Devleti’nin gelişme dönemi, İslamiyet’in resmî olarak kabul edilmesiyle başlamaktadır. Bu dönem, sadece dini değil; aynı zamanda siyasi, kültürel ve sosyal bir dönüşüm sürecidir. Artık Karahanlılar, Türk-İslam devlet geleneğinin kurucusu olarak anılacak bir çizgiye girmiştir.

Satuk Buğra Kara Hakan Abdülkerîm BAZR (921–955)

• Karahanlı hükümdarı Satuk Buğra Han, 920’li yıllarda İslamiyet’i kabul eden ilk Karahanlı hükümdarıdır.

• Müslüman olduktan sonra “Abdülkerîm” adını almıştır.

• Dönemin kaynaklarında, onun İslam’a geçişinde Sâmânî dervişlerinin etkili olduğu ifade edilir.

İslam’a Geçiş Süreci

• Satuk Buğra Han’ın Müslüman olmasıyla birlikte devletin resmi dini İslamiyet olmuştur.

• Eski Türk gelenekleri ile İslamî değerler uyumlaştırılarak devlet yapısı yeniden şekillenmiştir.

Siyasi ve Askerî Etkiler

• İslamiyet’in kabulü, Karahanlılar’a meşruiyet ve saygınlık kazandırmış, onları diğer Müslüman devletlerle aynı düzeye getirmiştir.

• Yeni Müslüman kimlik, cihat anlayışı ile birleşmiş; bu sayede Sâmânîlerle olan mücadeleler İslami bir temele oturtulmuştur.

Baytaş Arslan Han Musa Satuk (955–960’dan sonra?)

• Satuk Buğra Han’ın oğludur.

• Babasının politikalarını sürdürmüş ve İslamiyet’in daha geniş kitleler tarafından benimsenmesini sağlamıştır.

• Halk arasında camiler, medreseler, vakıflar gibi İslamî kurumlar yaygınlaşmıştır.

Arslan Han Al Musa (?-998)

• Karahanlı tahtına geçen bir diğer önemli figürdür.

• İslamlaşma sürecini tamamlamış ve Karahanlı topraklarında İslamî düzenin yerleşmesini sağlamıştır.

• Devletin dini kimliği artık netleşmiş; Karahanlılar tam anlamıyla bir Türk-İslam devleti olmuştur.

Örnek Soru:

Aşağıdakilerden hangisi Satuk Buğra Han dönemine ait bir gelişmedir?

A) Karahanlıların Gaznelilerle savaşması
B) Karahanlıların İslamiyet’i resmen kabul etmesi
C) Moğol istilasına uğramaları
D) Orhun Yazıtlarının yazılması
E) Karahanlıların tamamen göçebe hayat sürmeleri

Cevap: B

Karahanlılar’ın Batı Politikası

Karahanlıların İslamiyet’i kabul etmesiyle birlikte, siyasi yönelimlerinde de önemli değişiklikler yaşanmıştır. Artık Müslüman bir devlet olarak Karahanlılar, siyasi rakiplerini “İslam düşmanı” ilan ederek meşruiyet kazanmaya, aynı zamanda Müslüman komşularla denge politikası kurmaya çalışmıştır. Bu süreçte Sâmânîler, Gazneliler, Oğuzlar ve Hârizmşahlar gibi önemli güçlerle hem işbirlikleri hem de çatışmalar yaşanmıştır.

Sâmânî Devletine Son Verilmesi

• Karahanlılar, başlangıçta Sâmânîler’in kültürel ve dini etkisi altında kalmışlardı. Ancak güçlerini artırdıktan sonra Sâmânîler’le siyasi ve askerî rekabete girdiler.

• 999 yılında Karahanlı hükümdarı Nasr bin Ali komutasındaki ordular, Sâmânîlerin başkenti Buhara’yı ele geçirmiştir.

• Böylece Mâverâünnehir bölgesi Karahanlıların eline geçmiş; Sâmânîler siyasi varlıklarını yitirmiştir.

• Bu olay, Karahanlılar’ın İslam dünyasındaki konumunu güçlendirmiştir.

Gaznelilerle İlişkiler

• Karahanlılarla Gazneliler arasında ilişki hem dostane hem de rekabetçi bir düzeydeydi.

• Sâmânî mirası üzerinde hak iddia eden her iki devlet, özellikle Orta Asya’nın doğu ve batı bölgelerinde nüfuz savaşı yürüttü.

• Zaman zaman ittifaklar kurulmuş, zaman zaman ise çatışmalar yaşanmıştır.

• Bu ilişkilerde her iki taraf da Abbâsî Halifesi’nin meşruiyetini kullanarak üstünlük sağlamaya çalışmıştır.

Oğuzlarla İlişkiler

• Oğuzlar, Karahanlılar için hem tehdit hem de potansiyel müttefik olarak görülmüştür.

• Sınır bölgelerinde yaşayan bu Türk boylarıyla zaman zaman çatışmalar yaşanmış, zaman zaman askeri destek alınmıştır.

• Oğuzlar, ileride Selçuklu Devleti’ni kuracakları için, Karahanlılar açısından da geleceğin güçlerinden biri olarak değerlendirilmiştir.

Hârizmşahlarla İlişkiler (992–1017)

• Hârizm bölgesi, Karahanlıların ekonomik ve stratejik çıkarları açısından büyük önem taşıyordu.

• Bu nedenle Karahanlılar ile Hârizmşahlar arasında çeşitli mücadeleler yaşandı.

• Zamanla Hârizm Karahanlı etkisine girdi ve bu bölgedeki Türkleşme süreci hızlandı.

Dihkânlar ve Başka Kökenden Yöneticiler

• Karahanlılar fethettikleri bölgelerdeki yerli yöneticilerle (dihkânlarla) işbirliği yaparak idari sürekliliği sağladılar.

• İslam öncesi geleneklerle yeni Müslüman yönetim biçimleri birleştirilmiş, merkezi otoriteyi zayıflatmadan yerel denge korunmuştur.

Örnek Soru:

Aşağıdakilerden hangisi Karahanlıların Batı siyaseti çerçevesinde gerçekleştirdiği faaliyetlerden biridir?

A) Oğuzlara karşı Moğollarla ittifak kurmaları
B) Sâmânîlerin yıkılarak Mâverâünnehir’in ele geçirilmesi
C) Abbâsî Halifeliğini ele geçirmeleri
D) Bizans’a elçiler göndermeleri
E) Gaznelilerle ortak yönetim kurmaları

Cevap: B

İç Siyasi Durum (1008–1043)

Karahanlı Devleti, 10. yüzyıl sonlarında ve 11. yüzyılın başlarında güçlü bir merkezi yapıya ulaşmış olsa da, özellikle 1008 yılından itibaren hanedan içi çekişmeler belirgin hale gelmiştir. Bu çekişmeler, devletin iki kanatlı (ikili) yönetim yapısının doğal bir sonucudur ve zamanla Karahanlıların zayıflamasına zemin hazırlamıştır.

1. İkili Teşkilatın Siyasi Sonuçları

• Karahanlılar, Doğu ve Batı Hakanlığı olmak üzere iki ayrı bölüme ayrılmıştı.

• Doğu kanadı genellikle Kaşgar merkezli, Batı kanadı ise Semerkand veya Buhara merkezli idi.

• Bu yapının amacı geniş coğrafyayı etkin biçimde yönetmek olsa da, zamanla rekabete dönüşen bir ayrışma meydana geldi.

2. Hanedanlar Arası Mücadele

• Hakanlar arasında taht kavgaları yaşanmış; her iki tarafta birbirinin topraklarını ele geçirmeye çalışmıştır.

• 11. yüzyılın başında Ali Tegin, Arslan Han, Tamgaç Han gibi hanedan üyeleri arasında ciddi çatışmalar yaşanmıştır.

• Bu mücadeleler, merkezi otoritenin zayıflamasına, yerel emirlerin güç kazanmasına neden olmuştur.

3. Selçukluların Yükselişi ve Etki Alanı

• Bu iç karışıklıklardan faydalanan Selçuklular, Batı Karahanlı topraklarında etkilerini artırmaya başlamıştır.

• 1040 Dandanakan Savaşı’ndan sonra Selçukluların güçlenmesiyle birlikte Karahanlıların batıdaki varlığı giderek daralmıştır.

4. Siyasi İstikrarsızlık ve Merkezi Zayıflama

• Hanedanlar arası mücadelenin yanı sıra, vali ve askeri komutanların merkeze başkaldırması, iç siyaseti daha da zorlaştırmıştır.

• Bu dönemde bazı emirler yarı bağımsız hareket etmeye başlamıştır.

Örnek Soru:

Karahanlı Devleti’nde 1008–1043 yılları arasındaki iç siyasi sorunların temel nedeni aşağıdakilerden hangisidir?

A) Moğol istilaları
B) İslamiyet’in yayılmasına karşı tepkiler
C) Hanedanlar arası taht mücadeleleri ve ikili yönetim yapısı
D) Abbâsîlerle mezhep çatışması
E) Bizans’ın sınır bölgelerine saldırısı

Cevap: C

Doğu Politikası

Doğu Karahanlılar, 11. yüzyılın başlarından itibaren özellikle Çin sınırları, Balasagun, Kaşgar ve Hotan gibi şehirlerin çevresinde yoğunlaşan siyasi mücadelelerle karşı karşıya kalmıştır.

1. Çin ve Budist Uygur Kalıntıları ile Mücadele

• Doğu Karahanlılar, özellikle Budist Uygur toplulukları ile rekabet hâlindeydi.

• Bu bölgelerde hem askerî fetihler yapılmış, hem de İslamiyet’in yayılması için çaba gösterilmiştir.

2. Karluk Boylarının Denetimi

• Doğu Karahanlılar, Karluk boylarının bağımsız hareket etmesini engellemek amacıyla bölgeye yoğun müdahalelerde bulunmuştur.

• Karluklar üzerinde doğrudan hakimiyet sağlanması, doğu sınırlarının güvenliği için önemliydi.

3. İslam’ın Yayılması ve Cihat Politikası

• Kaşgar merkezli faaliyetlerde İslamiyet’in Doğu Türkistan’a yayılması öncelikli hedef haline gelmiştir.

• Bu amaçla cihat anlayışı öne çıkarılmış, hem silahlı hem de kültürel yollarla bölgede İslamlaştırma süreci yürütülmüştür.

Örnek Soru:

Aşağıdakilerden hangisi Karahanlılar’ın doğu politikasının öncelikli amaçlarından biri değildir?

A) Budist Uygurlarla mücadele
B) Kaşgar merkezli İslam yayma çabaları
C) Karluklar üzerindeki denetimi artırma
D) Çin ile ticari işbirliği kurma
E) Doğu Türkistan’da siyasi hakimiyet sağlama

Cevap: D

Karahanlılar (Türk Hakanlığı): Çöküş Dönemi

Karahanlılar Devleti, 11. yüzyılın ortalarından itibaren hem iç siyasi çekişmeler hem de dış baskılar nedeniyle zayıflamaya başlamıştır. İkili teşkilat yapısının getirdiği bölünmeler, özellikle Selçuklular, Kara Hıtaylar ve Hârizmşahlar gibi rakip güçlerin yükselmesiyle birleşince, Karahanlılar siyasi egemenliklerini adım adım kaybetmiştir. Bu dönem, hem Batı hem de Doğu Karahanlılarının sona yaklaştığı süreci kapsar.

Batı Türk Hakanlığı

Tamgaç Han İbrahim bin Nasr (1041–1068)

• Batı Karahanlılar’ın önde gelen hükümdarlarından biridir.

• Döneminde Buhara ve Semerkand’da düzen ve refah sağlanmış; medrese, cami gibi yapılar inşa edilmiştir.

• Ancak iç karışıklıklar ve dış baskılar artmıştır.

Şemsü’l-Mülk Nasr bin İbrahim (1068–1080)

• Babası İbrahim bin Nasr’ın ardından tahta geçmiştir.

• Döneminde Selçukluların bölgede etkisi artmıştır.

• Devletin mali yapısı zayıflamaya başlamış, yerel emirler özerkleşmiştir.

Tamgaç Han Hızır bin İbrahim (1080–108?)

• Kısa süren iktidarında siyasi istikrar sağlanamamıştır.

• Döneminde Selçuklu etkisi belirgin şekilde hissedilmiştir.

Hanedan ve Bürokrat-Ulemâ Çatışması – Selçuklu Hakimiyeti (1089–1141)

• Bu yıllarda Batı Karahanlılar, Selçukluların fiili hakimiyeti altına girmiştir.

• Bürokrasi ve din adamları, hanedanın güç kaybı karşısında yönetimde daha etkili olmuşlardır.

• 1141 yılında Katvan Savaşı sonrasında Selçuklular zayıflayınca, Kara Hıtaylar bu bölgeyi ele geçirmiştir.

Arslan Han Muhammed bin Süleyman (1102–1130)

• Batı Karahanlı tahtına geçen bu hükümdar, Hanlık otoritesini toparlamaya çalışmış, ancak Selçuklu baskısı nedeniyle başarılı olamamıştır.

Buhara’da Özerk Âl-i Burhân Ailesi Hâkimiyeti (1102–1220)

• Buhara bölgesinde âlim ve bürokrat kökenli Âl-i Burhân ailesi özerklik kazanmıştır.

• Bu durum, merkezî otoritenin çöküşünü simgeler.

Karluk Meselesi – Kara Hıtay Hakimiyeti (1141–1212)

• 1141 Katvan Savaşı’ndan sonra Kara Hıtaylar, Batı Karahanlı topraklarında etkin hale gelmiştir.

• Karluklar, bu süreçte Kara Hıtaylara bağlanarak Karahanlı egemenliğinden kopmuştur.

Hârizmşah ve Kara Hıtay Mücadelesi – Batı Türk Hakanlığı’nın Sonu

• 13. yüzyıl başlarında Kara Hıtaylarla Hârizmşahlar arasında yoğun bir rekabet başlamıştır.

• Bu mücadelelerin ortasında kalan Batı Karahanlılar, 1212 yılında tamamen tarih sahnesinden silinmiştir.

Örnek Soru:

Aşağıdakilerden hangisi Batı Karahanlıların yıkılmasında etkili olan faktörlerden biri değildir?

A) Selçuklu hakimiyeti
B) Kara Hıtay baskısı
C) Katvan Savaşı
D) Moğolların bölgeye saldırısı
E) Hanedan içi çekişmeler

Cevap: D

Doğu Türk Hakanlığı

Karahanlı Devleti’nin doğu kolu, özellikle Kaşgar, Balasagun ve Hotan gibi şehirlerde etkinliğini sürdürmüştür. Batı kanadın zayıflamasıyla birlikte Doğu Karahanlılar bir süre daha bağımsızlıklarını koruyabilmiş; ancak bu süreçte de Selçuklular, Kara Hıtaylar ve Naymanlar gibi güçlerle mücadele etmek zorunda kalmışlardır.

Arslan Han Süleyman (1043–1057)

• Doğu Karahanlı tahtına çıkan Arslan Han Süleyman, merkezî otoriteyi güçlendirme çabası göstermiştir.

• Kaşgar merkezli bir idare kurmuş; iç isyanlarla uğraşmak zorunda kalmıştır.

İç Siyasi Durumlar (1057–1069)

• Bu yıllarda taht mücadeleleri, yerel beylerin başkaldırıları ve ekonomideki bozulma öne çıkmıştır.

• Hanedan üyeleri arasındaki çekişmeler devleti zayıflatmıştır.

Tamgaç Han Hasan (1069–1103) ve Selçuklu Hakimiyeti (1089–1130)

• Tamgaç Han Hasan döneminde Karahanlılar yeniden toparlanmaya çalışmış, ancak bu dönemin sonlarına doğru Selçukluların etkisi artmıştır.

• 1089’dan itibaren Doğu Karahanlılar da tıpkı Batı kolu gibi Selçuklu egemenliğine girmiştir.

• Bu süreçte Karahanlı hükümdarları, sembolik birer lider hâline gelmişlerdir.

Karluk ve Kanglı Meselesi – Kara Hıtay Hakimiyeti

• Karluklar ve Kanglılar, Orta Asya’daki en etkili boylar arasında yer alıyordu.

• Bu boyların Karahanlılara karşı bağımsız hareket etmesi üzerine Kara Hıtaylar bölgeye müdahale etti.

• 1141 Katvan Savaşı sonrasında Doğu Karahanlılar da Kara Hıtay egemenliği altına girmiştir.

Kara Hıtay ve Nayman Mücadelesi – Doğu Türk Hakanlığı’nın Sonu

• 12. yüzyıl sonlarında bölgedeki en önemli güç olan Naymanlar, Kara Hıtaylara karşı çıkarak Orta Asya’da hâkimiyet mücadelesine girişti.

• Bu mücadeleler sırasında Doğu Karahanlılar tamamen güçsüz kalmış, sonunda 1211–1212 yıllarında Doğu Türk Hakanlığı da sona ermiştir.

Örnek Soru:

Doğu Karahanlı Devleti’nin yıkılmasında aşağıdaki güçlerden hangisi doğrudan etkili olmuştur?

A) Bizans İmparatorluğu
B) Gazneliler
C) Kara Hıtaylar ve Naymanlar
D) Emevîler
E) Hindistan’daki Delhi Sultanlığı

Cevap: C

Karahanlılar (Türk Hakanlığı): İdarî Teşkilat, Kültür ve Medeniyet

Karahanlılar, sadece ilk Müslüman Türk devleti olarak değil, aynı zamanda İslam ile Türk geleneklerini birleştiren özgün bir yönetim ve medeniyet modeli ortaya koymaları bakımından da son derece önemlidir. Bu bölümde Karahanlıların idarî teşkilatı, sosyal ve ekonomik düzeni, eğitim faaliyetleri, inanç yapısı ve sanat anlayışı detaylı şekilde ele alınmaktadır.

İdarî Teşkilat

Hakan ve Hanedan Üyeleri

• Devletin başında Kara Hakan bulunurdu. Diğer hanedan üyeleri onun otoritesine bağlıydı.

• Devlet, genellikle ikili yönetim sistemiyle idare edilmiştir: doğu ve batı kolları.

• Hanedan mensupları arasında taht mücadeleleri yaygındı.

Saray

• Karahanlı sarayları, Uygur-Türk gelenekleri ile İslamî usullerin birleştiği merkezlerdi.

• Hükümdarın danışmanları, katipleri, hazinedarları, elçileri ve vezirleri bulunurdu.

Merkez ve Taşra

• Merkezî idareye bağlı vilayet ve eyalet sistemi oluşturulmuştu.

• Eyaletlerin başında hanedandan gelen valiler ya da emîrler yer alıyordu.

Ordu

• Karahanlı ordusu Türk boylarına ve gulam sistemine dayanıyordu.

• Hem süvari hem de yaya birlikleri mevcuttu.

Saray Muhafızları (Yatgak ve Turgaklar)

• Yatgaklar: saray içi koruma birlikleri

• Turgaklar: dış güvenlik ve sefere katılan birlikler

Hassa Ordusu

• Hakan’a bağlı elit askerî birliklerdi. Özel eğitimli ve yüksek maaşlıydılar.

Bağlı Birlikler ve Boy Kuvvetleri

• Devlete bağlı beylikler, gerektiğinde asker desteği sağlamakla yükümlüydü.

Sosyal Hayat

• Halk köylüler, şehirli tüccarlar, zanaatkârlar ve göçebe boylardan oluşuyordu.

• Aile ve aşiret bağları toplumun temel taşıydı.

• Kadınlar hem sosyal hayatta hem üretimde etkin rol oynardı.

• İslam öncesi Türk gelenekleriyle İslam inanç sistemi bir arada varlığını sürdürüyordu.

İktisadî Hayat

• Tarım, hayvancılık, el sanatları ve ticaret ekonominin temelini oluşturuyordu.

• Karahanlılar döneminde şehirleşme hızlanmış; çarşılar, pazarlar, kervansaraylar yaygınlaşmıştır.

• Para birimi olarak gümüş dirhem ve bakır pul kullanılmıştır.

Eğitim ve Bilim

• Karahanlılar döneminde ilk Türk İslam medreseleri açılmıştır.

• Kaşgarlı Mahmud (Divânü Lügati’t-Türk) ve Yusuf Has Hâcib (Kutadgu Bilig) bu dönemin en önemli ilim adamlarındandır.

• Medreselerde dinî ilimlerle birlikte matematik, astronomi, felsefe gibi alanlar da okutulmuştur.

İnanç ve Tasavvuf

• Resmî din İslamiyettir, ancak halk arasında eski Türk inançlarının izleri de devam etmiştir.

• Tasavvuf düşüncesi yayılmış; zaviye ve tekke gibi yapılar inşa edilmiştir.

• Ahmet Yesevî’nin öğretileri bu dönemin sonlarına doğru Karahanlı coğrafyasında etkili olmaya başlamıştır.

İmar ve Sanat

• Karahanlılar döneminde şehircilik, cami, medrese, köprü, su yolu gibi yapıların inşasıyla gelişmiştir.

• Mimaride tuğla işçiliği, süslemelerde geometrik ve bitkisel motifler ön plandadır.

• Örnek yapılar: Ayşe Bibi Türbesi, Buran Kulesi, Balasagun minareleri

Örnek Soru:

Aşağıdakilerden hangisi Karahanlılar döneminde eğitim ve bilime katkı sağlayan önemli bir şahsiyettir?

A) Farabi
B) Gazali
C) Kaşgarlı Mahmud
D) Alparslan
E) Yavuz Sultan Selim

Cevap: C

Karahanlılar Testi

1. Karahanlı Devleti’nin kurucusu sayılan ilk hakan kimdir?

A) Satuk Buğra Han
B) Tamgaç Han
C) Bilge Kül Kadir Han
D) Arslan Han
E) Kaşgarlı Mahmud

2. “Karahanlı” adının kaynağı aşağıdakilerden hangisidir?

A) Kuruluş yerinin adı
B) İslamiyet’in ilk temsilcisi olması
C) Karluk boyunun takma adı
D) Hükümdarların “Kara Hakan” unvanı
E) Kaşgarlı Mahmud’un kullandığı terim

3. Karahanlıların resmî olarak İslamiyet’i kabul etmesi aşağıdaki hangi hükümdar döneminde gerçekleşmiştir?

A) Arslan Han Al Musa
B) Tamgaç Han
C) Satuk Buğra Han
D) Şemsü’l-Mülk Nasr
E) Süleyman Han

4. Aşağıdaki boylardan hangisi Karahanlıların kuruluşunda yer almamıştır?

A) Karluklar
B) Yağmalar
C) Tuhsîler
D) Kumanlar
E) Çiğiller

5. 999 yılında Karahanlılar hangi devlete son vermiştir?

A) Gazneliler
B) Sâmânîler
C) Hârizmşahlar
D) Uygurlar
E) Selçuklular

6. Aşağıdakilerden hangisi Karahanlılar döneminde yazılmış önemli eserlerden biridir?

A) Kutadgu Bilig
B) Risaletü’n-Nushiyye
C) Mukaddimetü’l-Edeb
D) Şehname
E) Siyasetname

7. Katvan Savaşı sonrası Karahanlıların batı kolu hangi güç tarafından baskı altına alınmıştır?

A) Selçuklular
B) Gazneliler
C) Naymanlar
D) Kara Hıtaylar
E) Moğollar

8. Karahanlılar döneminde kullanılan askerî muhafız birliklerinden biri aşağıdakilerden hangisidir?

A) Akıncılar
B) Sipahiler
C) Yatgaklar
D) Janisari
E) Alp Erler

9. Aşağıdakilerden hangisi Karahanlıların eğitim ve kültür hayatına katkı sağlamamıştır?

A) Medreselerin kurulması
B) Arapça yazımın yayılması
C) Bilim insanlarının desteklenmesi
D) Latince okulların açılması
E) Kutadgu Bilig’in yazılması

10. Doğu Karahanlı Devleti’nin yıkılmasında etkili olan güçler arasında aşağıdakilerden hangisi yer almaz?

A) Kara Hıtaylar
B) Naymanlar
C) Selçuklular
D) Karluklar
E) Bizans

Karahanlılar Testi Cevap Anahtarı:

1. C

2. D

3. C

4. D

5. B

6. A

7. D

8. C

9. D

10. E