Anayasa Hukukuna Giriş, Temel Kavramlar ve Türk Anayasa Tarihi Konu Anlatımı ve Örnek Sorular

Anayasa Hukukuna Giriş, Temel Kavramlar ve Türk Anayasa Tarihi. Anayasa, bir devletin siyasi, hukuki ve toplumsal yapısının temelini oluşturan en üstün hukuk normudur. Devletin yönetim biçimini, temel organlarını, bu organlar arasındaki ilişkileri ve vatandaşların temel hak ve özgürlüklerini düzenleyen anayasa, aynı zamanda hukuk sisteminin çerçevesini de çizer. Hukukun diğer tüm dalları, anayasaya uygun olmak zorundadır.

Bu ünitede, anayasa kavramının ne anlama geldiği, yazılı ve yazısız anayasa ayrımı gibi temel teorik yaklaşımlar ele alınırken; Türkiye’nin anayasal gelişim süreci de kronolojik olarak incelenecektir. Osmanlı’dan günümüze uzanan bu süreçte 1876 Kanun-u Esasî, 1921, 1924, 1961 ve 1982 Anayasaları, tarihsel bağlamlarıyla birlikte değerlendirilecek; ayrıca 2017 yılında yapılan köklü anayasa değişiklikleri ve Türk anayasa tarihinde yapılan referandumlar da ünitenin kapsamına dahil edilecektir.

KPSS Vatandaşlık testinde her yıl doğrudan soru gelen bu ünite; sadece bilgi değil, yorum gücünü de ölçen maddeleriyle adayların sınav başarısını doğrudan etkiler. Anayasa hukukunun bu temel yapı taşlarını anlamak, sonraki ünitelerde yer alan yasama, yürütme, yargı ve temel haklar gibi başlıkların da sağlam bir şekilde kavranmasını sağlar.

Bir devletin yapısını, temel organlarını, bu organlar arasındaki ilişkileri, vatandaşların hak ve özgürlüklerini belirleyen en temel hukuk metni anayasadır. Anayasa hukuku ise bu temel yasaları inceleyen ve yorumlayan hukuk dalıdır. KPSS Vatandaşlık kapsamında sıkça sorulan ve temel bilgi gerektiren bu ünitede, anayasanın tanımından başlayarak Türkiye’de anayasal gelişmelerin tarihi süreçteki dönüşümüne kadar geniş bir yelpazeye yer verilir.

Anayasa Tarihi ünitesinde; anayasanın tanımı, türleri ve tarihsel gelişimi ayrıntılı biçimde incelenecek, özellikle 1982 Anayasası ve yapılan değişiklikler detaylandırılacaktır. Ayrıca Türkiye’de anayasa değişikliklerine dair referandumlar da anayasal gelişimin toplumsal yönünü kavramak açısından ele alınacaktır.

İçindekiler

1. Anayasa

Anayasa; devletin temel yapısını, yönetim biçimini, devlet organlarını, bu organların birbirleriyle ve halkla olan ilişkilerini, temel hak ve özgürlükleri düzenleyen, üstün nitelikteki hukuk kuralları bütünüdür.

2. Anayasa Kavramına İlişkin Ayrımlar

Normatif Anayasa: Fiilen uygulanan ve geçerli olan anayasa.
Kâğıt Üzerindeki Anayasa: Hukuken var olan ama fiilen uygulanmayan anayasa.
İdeal Anayasa: Demokratik değerlere uygun ve özgürlükçü nitelikte olan anayasa.

3. Yazılı Anayasa – Yazısız Anayasa Ayrımı

Yazılı Anayasa: Belirli bir metin hâlinde kaleme alınmış anayasa.
🔹 Örnek: Türkiye Cumhuriyeti Anayasası (1982)
Yazısız Anayasa: Teamüllere (geleneklere) dayalıdır.
🔹 Örnek: Birleşik Krallık

4. Türk Anayasa Tarihi

a. Kanun-u Esasî (1876)

Osmanlı’nın ilk anayasasıdır.
II. Abdülhamit döneminde ilan edilmiştir.
Meclis-i Mebusan ve Meclis-i Ayan oluşturulmuştur.

b. 1909 Değişiklikleri (İkinci Meşrutiyet)

Padişahın yetkileri sınırlandırılmıştır.
Parlamenter sisteme geçişin ilk adımlarıdır.

c. 1921 Teşkilât-ı Esasiye Kanunu

Türkiye’nin ilk anayasasıdır.
Egemenlik “kayıtsız şartsız milletindir” ilk kez belirtilmiştir.
Yasama ve yürütme TBMM’ye bırakılmıştır.

d. 1923 Değişiklikleri

29 Ekim 1923: Cumhuriyet ilan edilmiştir.
“Devletin şekli cumhuriyettir” maddesi eklenmiştir.

e. 1924 Anayasası

Cumhuriyet rejimi anayasa ile güvence altına alınmıştır.
Kuvvetler birliği ilkesi benimsenmiştir.
Vatandaşlık tanımı yapılmıştır.

f. 1961 Anayasası

İlk defa kuvvetler ayrılığı açık şekilde anayasaya girmiştir.
Anayasa Mahkemesi kurulmuştur.
Sosyal devlet, hukuk devleti gibi ilkeler tanımlanmıştır.

g. 1971-1973 Değişiklikleri

1961 Anayasasının özgürlükçü yapısı kısıtlanmıştır.
Yürütmenin yetkileri artırılmıştır.

h. 1982 Anayasası

Darbe sonrası hazırlanmıştır (12 Eylül 1980).
Güçlü yürütme anlayışı benimsenmiştir.
Yürürlüğe giriş: 7 Kasım 1982, halk oylamasıyla.

5. 1982 Anayasasının Temel Özellikleri

Sert ve katı bir anayasa yapısı
Kuvvetler ayrılığı ilkesine yer verilmiştir.
Güçlü yürütme
Temel haklar sınırlı ve devlete öncelik veren yapıdadır
Anayasa Mahkemesi’nin varlığı devam ettirilmiştir

6. 2017 Anayasa Değişiklikleri (Cumhurbaşkanlığı Sistemi)

Yürütme yetkisi tamamen Cumhurbaşkanı’na geçti.
Başbakanlık kaldırıldı.
TBMM ve Cumhurbaşkanlığı seçimleri birlikte yapılır hâle geldi.
Cumhurbaşkanına kararname çıkarma yetkisi verildi.

7. Türk Tarihindeki Referandumlar

1961 – Yeni anayasa kabulü (%61 evet)
1982 – 1982 Anayasası (%91 evet)
2007 – Cumhurbaşkanının halk tarafından seçilmesi
2010 – Yargı reformu (Anayasa Mahkemesi yapısında değişiklik)
2017 – Cumhurbaşkanlığı sistemine geçiş

8. 1982 Anayasası’nın Temel İlkeleri

Cumhuriyetçilik
Milliyetçilik
Halkçılık
Laiklik
Devletçilik
Atatürk Milliyetçiliği
Demokrasi, İnsan Haklarına Saygı ve Hukuk Devleti

Anayasa ve Anayasa Tarihi Testi

Türkiye’nin ilk anayasası aşağıdakilerden hangisidir?
A) 1961 Anayasası
B) 1982 Anayasası
C) 1876 Kanun-u Esasî
D) 1921 Teşkilat-ı Esasiye
E) 1924 Anayasası
“Egemenlik kayıtsız şartsız milletindir.” ilkesi ilk kez hangi anayasada yer almıştır?
A) 1876
B) 1909
C) 1921
D) 1924
E) 1961
Aşağıdakilerden hangisi yazısız anayasaya sahip bir ülkeye örnektir?
A) Fransa
B) Almanya
C) Birleşik Krallık
D) Türkiye
E) Yunanistan
Anayasa Mahkemesi ilk kez hangi anayasada yer almıştır?
A) 1924
B) 1961
C) 1971
D) 1982
E) 2007
Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’ne geçiş hangi yıl yapılmıştır?
A) 2010
B) 2014
C) 2016
D) 2017
E) 2018
Başbakanlık kurumunun kaldırılması hangi anayasa değişikliği ile gerçekleşmiştir?
A) 1982
B) 2001
C) 2010
D) 2014
E) 2017
Vatandaşlık tanımı ilk kez hangi anayasada yapılmıştır?
A) 1876
B) 1921
C) 1924
D) 1961
E) 1982
Kuvvetler ayrılığı ilkesinin açıkça benimsendiği ilk anayasa hangisidir?
A) 1876
B) 1921
C) 1924
D) 1961
E) 1982
1982 Anayasası hangi yöntemle kabul edilmiştir?
A) TBMM kararı
B) Referandum
C) Olağanüstü hâl kararı
D) Cumhurbaşkanlığı kararnamesi
E) Askerî mahkeme kararı
“Anayasa normatif ama uygulanmıyor.” Bu tür anayasa nasıl adlandırılır?
A) Yazılı anayasa
B) Yazısız anayasa
C) Kâğıt üstü anayasa
D) Demokratik anayasa
E) Teamül anayasası

Cevap Anahtarı