TYT Türkçe Anlatım Bozukluğu Konu Anlatımı ve Örnek Sorular

Ders Arşivi

2 ay önce

TYT Türkçe Anlatım Bozukluğu Konu Anlatımı

📌 Anlatım bozukluğu, bir cümlede dilbilgisi veya anlam yönünden yapılan hatalar nedeniyle oluşan anlatım sorunlarıdır.
📌 Bu bozukluklar, cümlenin yanlış anlaşılmasına, gereksiz kelime kullanımına ve anlam karmaşasına yol açabilir.
📌 Doğru ve etkili bir iletişim kurmak için anlatım bozukluklarını bilmek ve önlemek gerekir.

Anlatım Bozukluklarının Önemi

🔹 Sınavlarda anlatım bozukluğu soruları sıkça karşımıza çıkar.
🔹 Etkili bir konuşma ve yazı dili oluşturmak için bu hataları düzeltmek gerekir.
🔹 Dilbilgisi kurallarına uygun cümleler kurarak iletişimi daha güçlü hale getirebiliriz.

💡 Örnek:
👉 “Bu sınav çok zor ve karmaşıktır.” (Gereksiz sözcük kullanımı: “karmaşık” kelimesi “zor” ile aynı anlamı taşıyor, gereksizdir.)
👉 “Kitapçıdan iki tane kitap satın aldım.” (Gereksiz sözcük kullanımı: “iki tane” yerine sadece “iki” kullanılmalı.)
👉 “Beni kimse duymadı, çünkü çok sessiz konuştum.” (Anlam belirsizliği: “Kimse mi duymadı, yoksa biri mi duydu?” Cümlede netlik sağlanmalı.)

📌 Bu ünitede anlatım bozukluklarını iki ana başlık altında inceleyeceğiz:
✔ 1. Anlam (Anlatım) Bozuklukları
✔ 2. Yapısal (Dilbilgisi) Bozuklukları

1. Anlam (Anlatım) Bozuklukları

📌 Anlatım bozuklukları genellikle gereksiz kelimeler, çelişkili ifadeler, belirsizlikler veya yanlış kelime kullanımı nedeniyle oluşur.
📌 Cümlede anlatımın net, akıcı ve doğru olması için bu tür hataları tespit edip düzeltmek gerekir.

1.1. Gereksiz Sözcük Kullanımı

📌 Bir cümlede aynı anlama gelen kelimelerin bir arada kullanılması veya anlatıma hiçbir katkısı olmayan kelimelerin yer almasıdır.
📌 Gereksiz sözcük kullanımı, anlatımı uzatır ve cümlenin etkisini azaltır.

✅ Örnekler:

“Bu sınav çok zor ve karmaşıktır.” (“Zor” ve “karmaşık” aynı anlama gelir, biri çıkarılmalıdır.)
- ✅ Doğru: “Bu sınav çok zor.”
“Kitapçıdan iki tane kitap aldım.” (“Tane” kelimesi gereksizdir.)
- ✅ Doğru: “Kitapçıdan iki kitap aldım.”
“Aşağıya inelim, yukarıya çıkalım.” (“İnmek” zaten aşağı yönlü, “çıkmak” yukarı yönlü bir eylemdir.)
- ✅ Doğru: “İnelim, çıkalım.”

🚫 Yanlış Kullanım:
❌ “Bu yıl kış mevsimi çok soğuk geçti.” (“Kış” zaten bir mevsimdir, “mevsimi” gereksizdir.)
✅ “Bu yıl kış çok soğuk geçti.”

1.2. Anlam Çelişkisi

📌 Bir cümlede yer alan kelimelerin birbirini çürütmesi veya çelişkili anlamlar oluşturmasıdır.
📌 Cümlede aynı zamanda hem olumlu hem de olumsuz anlam taşıyan kelimeler kullanılırsa, anlatım bozukluğu oluşur.

✅ Örnekler:

“Olayı az çok anlamış gibiyim.” (“Az” ve “çok” kelimeleri çelişkilidir.)
- ✅ Doğru: “Olayı anlamış gibiyim.”
“Onun bu konuyu bildiğini zannediyorum.” (“Bilmek” kesin bir eylemken, “zannetmek” kesinlik içermez, çelişkilidir.)
- ✅ Doğru: “Onun bu konuyu bildiğini düşünüyorum.”
“Hemen hemen kesin bir karar verdik.” (“Hemen hemen” belirsizliği ifade eder, “kesin” ifadesiyle çelişir.)
- ✅ Doğru: “Kesin bir karar verdik.”

🚫 Yanlış Kullanım:
❌ “Bu film oldukça az izlendi.” (“Oldukça” fazlalık, “az” ise eksiklik bildiriyor, çelişkilidir.)
✅ “Bu film az izlendi.”

1.3. Anlam Belirsizliği (Özne-Yüklem Uyuşmazlığı)

📌 Cümledeki bazı ifadeler, öznenin kim olduğunu net bir şekilde belirtmezse anlatım bozukluğu oluşur.
📌 Belirsizlik, cümlenin anlamını farklı şekillerde yorumlamaya sebep olabilir.

✅ Örnekler:

“Ali ile Ahmet’in fotoğrafını çektim.” (Ali mi Ahmet’in fotoğrafını çekti, yoksa konuşan kişi mi?)
- ✅ Doğru: “Ali, Ahmet’in fotoğrafını çekti.” veya “Ahmet’in fotoğrafını çektim.”
“Bugün öğretmeniniz yok dedi.” (Öğretmen mi dedi, yoksa bir başkası mı?)
- ✅ Doğru: “Öğretmeniniz bugün yok dedi.” veya “Bugün, öğretmeninizin olmadığını söyledi.”
“Kitabı öğrencilerden aldı.” (Bir öğrenci mi aldı, yoksa bir başkası mı?)
- ✅ Doğru: “Kitabı öğrencilerden öğretmen aldı.”

🚫 Yanlış Kullanım:
❌ “Polis hırsızı yakalayarak mahkemeye götürdü.” (Polis mi mahkemeye götürdü, yoksa hırsız mı?)
✅ “Polis, hırsızı yakaladı ve mahkemeye götürdü.”

1.4. Yanlış Anlamda Sözcük Kullanımı

📌 Bazı kelimelerin yanlış anlamda kullanılması cümlede anlatım bozukluğu oluşturur.
📌 Özellikle eş anlamlı kelimelerin yanlış kullanımı bu hataya sebep olur.

✅ Örnekler:

“Sanatçı sahneye oldukça heyecanlı bir şekilde girdi.” (“Heyecanlı” yerine “heyecanla” kullanılmalıdır.)
- ✅ Doğru: “Sanatçı sahneye heyecanla girdi.”
“Bu karar bizi çok menfi etkiledi.” (“Menfi” olumsuz demektir, “olumlu” demek istenmişse “müspet” kullanılmalıdır.)
- ✅ Doğru: “Bu karar bizi çok olumlu etkiledi.”
“Olay yerine gelen polisler kazayı tespit etti.” (“Tespit” saptama anlamında kullanılır, “tespit etti” yerine “inceledi” kullanılmalı.)
- ✅ Doğru: “Olay yerine gelen polisler kazayı inceledi.”

🚫 Yanlış Kullanım:
❌ “Bu durumu idrak etmelisin.” (“İdrak etmek” çok derin bir anlam taşır, burada “anlamalısın” denmelidir.)
✅ “Bu durumu anlamalısın.”

1.5. Mantık Hataları

📌 Cümlede mantıksal olarak yanlışlık oluşturan anlatım bozukluklarıdır.
📌 Bazı kelimelerin yanlış yerde kullanılması veya yanlış bağlamda olması nedeniyle ortaya çıkar.

✅ Örnekler:

“Burada hiç kimse yok gibi görünüyor.” (“Hiç kimse yok” demek zaten görünmediğini anlatıyor.)
- ✅ Doğru: “Burada kimse görünmüyor.”
“Önümüzdeki yıl gelecek misafirleri ağırladık.” (Henüz gelmemiş misafir ağırlanamaz.)
- ✅ Doğru: “Bu yıl gelen misafirleri ağırladık.”
“Bu binanın nereye yapılacağını tahmin ediyorum.” (Tahmin etmek bir olasılıktır, “biliyorum” veya “duydum” denmelidir.)
- ✅ Doğru: “Bu binanın nereye yapılacağını biliyorum.”

1.6. Deyim ve Atasözü Yanlışları

📌 Deyimler ve atasözleri yanlış kullanıldığında anlatım bozukluğu oluşur.
📌 Genellikle yanlış kelime eklenmesi veya yanlış anlamda kullanılmaları bu hataya sebep olur.

✅ Örnekler:

“Burnunun ucuyla konuşuyor.” (Doğrusu: “Burnunun ucuyla değil, ‘burnunun dikine’ olmalıdır.”)
- ✅ Doğru: “Burnunun dikine gidiyor.”
“Kafasını taşlara vuruyor.” (“Başını taşlara vuruyor” şeklinde olmalı.)
- ✅ Doğru: “Başını taşlara vuruyor.”

2. Yapısal (Dilbilgisi) Bozuklukları

📌 Yapısal (dilbilgisi) bozuklukları, cümlenin dilbilgisi kurallarına uygun olmamasından kaynaklanan anlatım hatalarıdır.
📌 Bu hatalar, yüklemle özne, nesne veya diğer ögeler arasındaki uyumsuzluklardan, eksik kullanılan eklerden ve yanlış sözcük dizilimlerinden oluşur.

2.1. Özne-Yüklem Uyumsuzluğu

📌 Özne ve yüklem, tekillik-çoğulluk veya kişi bakımından uyuşmazsa anlatım bozukluğu oluşur.
📌 Yüklem, öznenin durumuna uygun çekimde olmalıdır.

✅ Örnekler:

“Biz dün sinemaya gittin.” (Yanlış: “Biz” öznesi çoğul ama yüklem tekil.)
- ✅ Doğru: “Biz dün sinemaya gittik.”
“Öğretmenler sınavı erken bitirdi.” (Yanlış: Özne çoğul ama yüklem tekil.)
- ✅ Doğru: “Öğretmenler sınavı erken bitirdiler.”
“O her gün düzenli çalışıyorlar.” (Yanlış: Özne tekil ama yüklem çoğul.)
- ✅ Doğru: “O her gün düzenli çalışıyor.”

🚫 Yanlış Kullanım:
❌ “Çocuklar bahçede oyun oynuyor.” (Tek başına hatalı değil ama resmi dilde “oynuyorlar” olması daha uygundur.)
✅ “Çocuklar bahçede oyun oynuyorlar.”

2.2. Nesne-Yüklem Uyumsuzluğu

📌 Cümlede belirtili nesne kullanıldığında yüklem, nesnenin durumuna uygun olmalıdır.
📌 Belirtili nesne alan fiiller edilgen çatıda olmamalıdır.

✅ Örnekler:

“Yeni kitabı basıldı.” (Yanlış: “Kitabı” belirtili nesne, edilgen çatıyla kullanılamaz.)
- ✅ Doğru: “Yeni kitap basıldı.” veya “Yayınevi yeni kitabı bastı.”
“Bu şiiri çok beğenildi.” (Yanlış: “Şiiri” belirtili nesne, edilgen çatıyla kullanılamaz.)
- ✅ Doğru: “Bu şiir çok beğenildi.”
“Öğrencileri sınıfta bırakıldı.” (Yanlış: “Öğrencileri” belirtili nesne, edilgen yapı bozukluğu var.)
- ✅ Doğru: “Öğrenciler sınıfta bırakıldı.”

🚫 Yanlış Kullanım:
❌ “Bu tablo sanatçılar tarafından yapıldı.” (“Tarafından” ifadesi gereksizdir, zaten edilgen çatı vardır.)
✅ “Bu tablo sanatçılarca yapıldı.”

2.3. Tümleç Eksikliği

📌 Cümlede yüklemi tamamlayan dolaylı tümleç, zarf tümleci veya nesne eksik bırakılırsa anlatım bozukluğu oluşur.

✅ Örnekler:

“Ali okula gitti, öğretmeni ziyaret etti.” (Yanlış: “Öğretmenini” demeli çünkü nesne eksik.)
- ✅ Doğru: “Ali okula gitti, öğretmenini ziyaret etti.”
“Bu sorular öğrencileri zorlar ama öğretmenleri sevindirir.” (Yanlış: “Sorular öğretmenleri sevindirir” anlamı bozuk.)
- ✅ Doğru: “Bu sorular öğrencileri zorlar ama sınav sonuçları öğretmenleri sevindirir.”
“Sabah kahvaltı yaptım, sonra okula gittim.” (Yanlış: “Kahvaltı yaptım” ifadesinde nesne eksik.)
- ✅ Doğru: “Sabah kahvaltı yaptım, sonra okula gittim.”

🚫 Yanlış Kullanım:
❌ “Bu konuyu Ali de, Ayşe de beğendi.” (Nesne eksik: “Konuyu” ifadesi ikinci kısımda da olmalı.)
✅ “Bu konuyu Ali de beğendi, Ayşe de beğendi.”

2.4. Çatı Uyumsuzluğu

📌 Özne ve yüklem çatısal açıdan uyuşmazsa anlatım bozukluğu oluşur.
📌 Etken özne edilgen yüklemle kullanılırsa anlatım bozukluğu ortaya çıkar.

✅ Örnekler:

“Ali sınavı kazandı ve ödüllendirildi.” (Yanlış: İlk kısım etken, ikinci kısım edilgen.)
- ✅ Doğru: “Ali sınavı kazandı ve öğretmeni tarafından ödüllendirildi.”
“Bu konu öğrenciler tarafından tartışıldı ve karara bağladı.” (Yanlış: “Karara bağlandı” olmalı çünkü edilgenlik sağlanmalı.)
- ✅ Doğru: “Bu konu öğrenciler tarafından tartışıldı ve karara bağlandı.”

🚫 Yanlış Kullanım:
❌ “Eve geldim ve kapı açıldı.” (İlk cümle özne-yüklem uyumlu ama ikinci cümlede edilgenlik var.)
✅ “Eve geldim ve kapıyı açtım.”

2.5. Eklerin Yanlış Kullanımı

📌 Eklerin yanlış kullanılması, anlam bozukluğuna ve anlatım bozukluğuna sebep olabilir.

✅ Örnekler:

“Ankara’dan İstanbul’a kadar yürüdü.” (Yanlış: “Kadar” eki “başlangıç-bitiş” bildirir, burada gerek yoktur.)
- ✅ Doğru: “Ankara’dan İstanbul’a yürüdü.”
“Bu olaydan çok üzüldüm.” (Yanlış: “Üzülmek” fiili “-e” yönelme eki almalıdır.)
- ✅ Doğru: “Bu olaya çok üzüldüm.”

🚫 Yanlış Kullanım:
❌ “Bu sorunun çözümü oldukça basitti.” (“Çözümü” kelimesi “çözüm” olarak kullanılmalıdır.)
✅ “Bu sorunun çözümü oldukça basitti.”

2.6. Sözcüklerin Yanlış Yerde Kullanılması

📌 Sözcüklerin cümlede yanlış konumlandırılması anlatım bozukluğuna yol açar.
📌 Cümlede anlam kaymasını önlemek için sözcüklerin yerleri doğru olmalıdır.

✅ Örnekler:

“Ali dün babasını hastanede ziyaret etti.” (Yanlış: Babası mı hastanede, ziyaret mi hastanede?)
- ✅ Doğru: “Ali dün hastanede babasını ziyaret etti.”
“Çok güzel bir şiir ezberledim dün.” (Yanlış: “Dün” ifadesi yanlış yerde.)
- ✅ Doğru: “Dün çok güzel bir şiir ezberledim.”

🚫 Yanlış Kullanım:
❌ “Bu öğrencileri çok seviyorum öğretmen olarak.” (“Öğretmen olarak” ifadesi başa çekilmeli.)
✅ “Öğretmen olarak bu öğrencileri çok seviyorum.”

TYT Anlatım Bozukluğu Testi

1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özne-yüklem uyumsuzluğu vardır?
A) Biz sinemaya gittin.
B) Ali ve Ahmet birlikte çalışıyor.
C) Bugün hava oldukça soğuktu.
D) Öğrenciler sınava hazırlandı.

2. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde tümleç eksikliği vardır?
A) Ali sinemaya gitti, ardından bir kahve içti.
B) Bugün okula gittim, öğretmeni ziyaret ettim.
C) Sabah kahvaltı yaptım, sonra evden çıktım.
D) Kitap okudum, ders çalıştım.

3. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde nesne-yüklem uyumsuzluğu vardır?
A) Yeni kitabı basıldı.
B) Bu konuyu anladım.
C) Ali sinemaya gitti.
D) Bugün hava çok sıcak.

4. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde mantık hatası vardır?
A) Bu binanın nereye yapılacağını tahmin ediyorum.
B) Bugün okuldan erken çıkacağım.
C) Sınavı kazanmak için çok çalışmalısın.
D) Çocuklar bahçede oyun oynuyor.

5. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde anlam çelişkisi vardır?
A) Bu kararı az çok kesin olarak verdik.
B) Derslere düzenli olarak çalışıyorum.
C) Ali sabah erkenden okula gitti.
D) Bu konuyu tam olarak anlamadım.

6. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde deyim veya atasözü yanlışı vardır?
A) Burnunun ucuyla konuşuyor.
B) Ali çok çalıştı ve başarılı oldu.
C) Bu konuyu tam olarak anlamadım.
D) Sınavdan yüksek not aldı.

7. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde sözcüklerin yanlış yerde kullanılması vardır?
A) Ali dün babasını hastanede ziyaret etti.
B) Öğrenciler sınava hazırlandı.
C) Ders çalışmak çok önemlidir.
D) Kitap okumayı seviyorum.

8. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde gereksiz sözcük kullanımı vardır?
A) Bu sınav gerçekten çok zordu.
B) Aşağıya inelim, yukarıya çıkalım.
C) Bugün hava çok sıcak.
D) Kitap okumayı çok seviyorum.

9. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde eklerin yanlış kullanımı vardır?
A) Ankara’dan İstanbul’a kadar yürüdü.
B) Bugün hava çok sıcak.
C) Kitap okumayı çok seviyorum.
D) Öğrenciler sınava hazırlandı.

10. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde çatı uyumsuzluğu vardır?
A) Ali ödüllendirildi ve sınavı kazandı.
B) Sınavdan yüksek not aldı.
C) Ali sabah çok erken kalktı.
D) Bu film herkes tarafından izlendi.

Cevap Anahtarı:

Biz sinemaya gittin.
Bugün okula gittim, öğretmeni ziyaret ettim.
Yeni kitabı basıldı.
Bu binanın nereye yapılacağını tahmin ediyorum.
Bu kararı az çok kesin olarak verdik.
Burnunun ucuyla konuşuyor.
Ali dün babasını hastanede ziyaret etti.
Aşağıya inelim, yukarıya çıkalım.
Ankara’dan İstanbul’a kadar yürüdü.
Ali ödüllendirildi ve sınavı kazandı.