TYT Coğrafya Yerleşme Konu Anlatımı
Yerleşme, insanların yaşamak, üretmek ve çeşitli faaliyetlerini sürdürebilmek için oluşturdukları alanlardır. Yerleşim alanları, doğal çevre, ekonomik faaliyetler ve kültürel faktörler gibi unsurlar tarafından şekillendirilir.
Bu ünitede, yerleşme tipleri, yerleşmeyi etkileyen faktörler ve Türkiye’de yerleşim özellikleri detaylı bir şekilde ele alınacaktır.
📌 Yerleşmeler, insanların barınma ve ekonomik faaliyetlerini sürdürebilmeleri için oluşturdukları yaşam alanlarıdır.
📌 Yerleşmeler, doğal ve beşeri faktörlere bağlı olarak farklı özellikler gösterir.
📌 Kırsal ve kentsel yerleşmeler, nüfus yoğunluğu ve ekonomik yapı açısından farklılık gösterir.
Bu ünitede aşağıdaki konular ele alınacaktır:
- Yerleşmeyi Etkileyen Faktörler
- Yerleşme Tipleri ve Özellikleri
- Dünya’da ve Türkiye’de Yerleşme Şekilleri
- Kentsel Yerleşmeler ve Kır-Kent Ayrımı
YERLEŞMEYİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER
📌 Yerleşim alanlarının dağılışı, doğal ve beşeri faktörlerden etkilenir.
✅ Doğal Faktörler:
- İklim: Ilıman bölgeler daha yoğun yerleşime sahiptir.
- Yer Şekilleri: Düz araziler, tarım ve sanayi için daha uygundur.
- Su Kaynakları: Akarsu ve göl kenarları yerleşim için avantajlıdır.
- Toprak Verimliliği: Tarıma elverişli alanlar yoğun nüfusludur.
✅ Beşeri Faktörler:
- Sanayi ve Ticaret: Fabrikalar ve ticaret merkezleri nüfusu çeker.
- Ulaşım: Demiryolları, limanlar ve otoyollar şehirleşmeyi hızlandırır.
- Tarihsel Faktörler: Tarih boyunca önemli şehirler limanlar ve ticaret yolları üzerine kurulmuştur.
📌 Örnek:
- Mısır’daki Nil Nehri boyunca uzanan yerleşmeler, su kaynaklarının önemini gösterir.
- Sanayi ve ticaretin geliştiği İstanbul, Ankara ve İzmir büyük şehirlerdir.
YERLEŞME TİPLERİ VE ÖZELLİKLERİ
📌 Yerleşmeler, nüfus büyüklüğü, ekonomik faaliyetler ve şekil özelliklerine göre sınıflandırılır.
3.1. Kırsal Yerleşmeler
✅ Tarım, hayvancılık, ormancılık gibi faaliyetlerin yoğun olduğu yerlerdir.
✅ Nüfus azdır ve ekonomik faaliyetler doğaya bağlıdır.
📌 Kırsal yerleşme türleri:
- Toplu yerleşmeler: Evler birbirine yakındır, su kaynaklarının sınırlı olduğu bölgelerde yaygındır.
- Dağınık yerleşmeler: Su kaynaklarının bol olduğu ve arazi engebeli olduğu yerlerde görülür.
📌 Örnek:
- Doğu Karadeniz’de dağınık kırsal yerleşmeler yaygındır.
- İç Anadolu’da toplu kırsal yerleşmeler yaygındır.
3.2. Kentsel Yerleşmeler
✅ Sanayi, ticaret, ulaşım ve hizmet sektörlerinin geliştiği yerleşmelerdir.
✅ Nüfus yoğundur ve ekonomik faaliyetler çeşitlidir.
📌 Kent türleri:
- Ticaret şehirleri: İstanbul, Londra, New York
- Sanayi şehirleri: Kocaeli, Manchester, Detroit
- Turizm şehirleri: Antalya, Paris, Dubai
- Kültürel ve yönetim şehirleri: Ankara, Washington, Moskova
📌 Örnek:
- İstanbul, ticaret ve sanayi şehridir.
- Antalya, turizm faaliyetleriyle ön plana çıkar.
DÜNYA’DA VE TÜRKİYE’DE YERLEŞME ŞEKİLLERİ
📌 Dünya’da yerleşmeler iklim ve coğrafi koşullara bağlı olarak farklılık gösterir.
✅ Yoğun Yerleşim Bölgeleri:
- Batı Avrupa, ABD’nin doğu kıyıları, Hindistan ve Çin’in doğu bölgeleri.
✅ Seyrek Yerleşim Bölgeleri:
- Kutup bölgeleri, çöller, yüksek dağlık alanlar.
📌 Türkiye’de yerleşme:
✅ Yoğun Yerleşim Alanları:
- Marmara Bölgesi, Ege kıyıları, Akdeniz kıyıları.
✅ Seyrek Yerleşim Alanları: - Doğu Anadolu’nun dağlık ve soğuk bölgeleri, iç kesimler.
📌 Örnek:
- İstanbul ve İzmir en yoğun nüfuslu kentlerdir.
- Doğu Anadolu’da nüfus seyrektir çünkü iklim serttir.
KENTSEL YERLEŞMELER VE KIR-KENT AYRIMI
📌 Kentleşme, sanayi ve hizmet sektörünün gelişmesiyle kırsaldan kente göçle hızlanır.
✅ Kentleşmenin Getirdiği Sorunlar:
- Gecekondulaşma ve altyapı sorunları.
- Trafik ve ulaşım problemleri.
- Çevre kirliliği ve hava kirliliği.
✅ Kır-Kent Ayrımı:
- Kırsal alanlarda nüfus az, kentlerde nüfus fazladır.
- Kentlerde sanayi ve ticaret gelişmiştir, kırsalda tarım ve hayvancılık hâkimdir.
📌 Örnek:
- İç Anadolu’da tarıma dayalı kırsal yerleşmeler yaygındır.
- Marmara Bölgesi sanayi ve ticaretin yoğun olduğu kentsel alanlarla öne çıkar.
SONUÇ VE ÖZET
📌 Yerleşmeler, doğal ve beşeri faktörlere bağlı olarak şekillenir.
✅ Kırsal yerleşmeler, tarım ve hayvancılığa dayalıdır.
✅ Kentleşme, sanayi ve hizmet sektörünün gelişimi ile hızlanır.
✅ Türkiye’de Marmara ve Ege kıyılarında yerleşim yoğundur, Doğu Anadolu’da seyrektir.
✅ Kentleşme, altyapı sorunları ve çevresel etkiler gibi yeni sorunları beraberinde getirir.
📌 Bu bilgiler, yerleşmelerin dağılımını ve şehirleşme süreçlerini anlamamıza yardımcı olacaktır.
Yerleşme Ünitesi 10 Soruluk Test
1. Yerleşmelerin doğal çevre koşullarına bağlı olarak oluşmasını sağlayan en önemli faktör aşağıdakilerden hangisidir?
a) Ulaşım olanakları
b) Su kaynakları
c) Sanayi faaliyetleri
d) Ticaret merkezleri
e) Turizm faaliyetleri
2. Türkiye’de kırsal yerleşmelerin dağınık olduğu bölge aşağıdakilerden hangisidir?
a) İç Anadolu
b) Doğu Anadolu
c) Karadeniz
d) Akdeniz
e) Güneydoğu Anadolu
3. Aşağıdaki kentlerden hangisi sanayi şehri özelliği taşımaktadır?
a) Antalya
b) İstanbul
c) Muğla
d) Nevşehir
e) Trabzon
4. Toplu kırsal yerleşmelerin en yaygın olduğu bölge aşağıdakilerden hangisidir?
a) Karadeniz
b) İç Anadolu
c) Ege
d) Akdeniz
e) Marmara
5. Aşağıdakilerden hangisi kırsal yerleşmelerin temel özelliklerinden biri değildir?
a) Nüfusun az olması
b) Tarım ve hayvancılıkla uğraşılması
c) Yerleşim alanlarının geniş olması
d) Sanayi faaliyetlerinin gelişmiş olması
e) Ulaşım ağlarının sınırlı olması
6. Aşağıdakilerden hangisi kentsel yerleşmelerin özelliklerinden biridir?
a) Nüfusun genellikle az olması
b) Tarım ve hayvancılığın ana geçim kaynağı olması
c) Sanayi, ticaret ve hizmet sektörlerinin gelişmiş olması
d) Ekonomik faaliyetlerin iklim koşullarına bağlı olması
e) Yerleşim alanlarının dar ve sınırlı olması
7. Aşağıdaki illerden hangisi tarih boyunca önemli ticaret yolları üzerinde bulunması nedeniyle büyük bir kentsel yerleşim haline gelmiştir?
a) Muğla
b) Erzincan
c) İstanbul
d) Sivas
e) Sinop
8. Türkiye’de kırsal yerleşmelerin en az olduğu bölge aşağıdakilerden hangisidir?
a) Marmara
b) Karadeniz
c) Doğu Anadolu
d) İç Anadolu
e) Akdeniz
9. Kentleşme sürecinde aşağıdakilerden hangisinin artması beklenmez?
a) Sanayi faaliyetleri
b) Ulaşım imkanları
c) Altyapı sorunları
d) Tarımsal üretim
e) Göç hareketleri
10. Aşağıdaki şehirlerden hangisi turizm merkezi olarak gelişmiş bir yerleşim alanıdır?
a) Kocaeli
b) Kayseri
c) Antalya
d) Konya
e) Batman
CEVAP ANAHTARI
- b) Su kaynakları
- c) Karadeniz
- b) İstanbul
- b) İç Anadolu
- d) Sanayi faaliyetlerinin gelişmiş olması
- c) Sanayi, ticaret ve hizmet sektörlerinin gelişmiş olması
- c) İstanbul
- a) Marmara
- d) Tarımsal üretim
- c) Antalya