Harita Bilgisi Konu Anlatımı
Haritalar, yeryüzünün tamamının veya bir kısmının kuş bakışı görünümünün belirli bir ölçeğe göre küçültülerek düzleme aktarılmasıdır. Coğrafyanın en önemli araçlarından biri olan haritalar, yer şekillerini, iklimi, nüfus dağılımını, ulaşım ağlarını ve doğal kaynakları göstererek birçok alanda kullanılır.
Bu ünitede, harita okuryazarlığını geliştirmek ve haritaları daha iyi anlamak için temel kavramları detaylıca ele alacağız.
Haritalar, fiziki ve beşeri coğrafyada analiz yapmayı sağlayan temel araçlardır. Harita okuma becerisi, ölçek, izdüşüm, koordinat sistemleri, eğim ve profil çıkarma gibi konuların iyi bilinmesini gerektirir.
📌 Bu ünitede işleyeceğimiz konular:
- Haritanın Tanımı ve Unsurları
- Harita Çeşitleri
- Haritalarda Ölçek Kavramı
- İzohips (Eş Yükselti) Yöntemi ve Yer Şekillerinin Gösterimi
- Koordinat Sistemi ve Yön Bilgisi
- Eğim Hesaplama ve Profil Çıkarma
Bu temel konular, sınavlarda sıkça çıkan ve harita bilgisini anlamak için gerekli olan temel kavramları kapsar.
HARİTANIN TANIMI VE UNSURLARI
📌 Harita Nedir?
Harita, yeryüzünün tamamının veya bir kısmının kuş bakışı görünümünün belirli bir ölçeğe göre küçültülerek düzleme aktarılmasıdır.
📌 Haritanın Unsurları:
✅ Kuş Bakışı Görünüm: Yeryüzü, yukarıdan (havadan) bakılıyormuş gibi çizilir.
✅ Ölçek: Haritadaki küçültme oranını gösterir.
✅ Düzleme Aktarma: Üç boyutlu küresel yüzey, iki boyutlu düzleme aktarılır.
Örnek:
- Bir şehir haritasında sokaklar ve binalar detaylı gösterilirken, dünya haritasında sadece ülkeler gösterilir.
HARİTA ÇEŞİTLERİ
Haritalar, konularına ve ölçeklerine göre iki gruba ayrılır:
Konularına Göre Haritalar
📌 Konuya göre haritalar, gösterdiği bilginin türüne bağlı olarak sınıflandırılır.
✅ Fiziki Haritalar: Yeryüzü şekillerini gösterir.
✅ Siyasi Haritalar: Ülke ve şehir sınırlarını gösterir.
✅ İklim Haritaları: Farklı bölgelerin iklim türlerini gösterir.
✅ Nüfus Haritaları: Nüfus dağılımını gösterir.
✅ Ulaşım Haritaları: Kara, hava ve deniz ulaşım yollarını gösterir.
✅ Jeolojik Haritalar: Yeryüzündeki kayaç türlerini ve fay hatlarını gösterir.
📌 Örnek:
- Türkiye’de hangi illerin deprem riski taşıdığını gösteren haritalar jeolojik haritalardır.
- Türkiye’nin yükselti haritası fiziki haritalar sınıfına girer.
Ölçeklerine Göre Haritalar
📌 Ölçek, haritadaki küçültme oranını belirler.
1. Büyük Ölçekli Haritalar:
✅ Detay fazladır.
✅ Küçültme oranı azdır.
✅ Örneğin şehir planları ve kadastro haritaları.
2. Küçük Ölçekli Haritalar:
✅ Detay azdır.
✅ Küçültme oranı fazladır.
✅ Örneğin dünya haritaları ve atlas haritaları.
📌 Örnek:
- Türkiye’nin fiziki haritası küçük ölçeklidir.
- İstanbul’un detaylı yol haritası büyük ölçeklidir.
HARİTALARDA ÖLÇEK KAVRAMI
📌 Ölçek, haritanın küçültme oranını gösterir.
✅ Ölçek Türleri:
- Kesir Ölçek: 1/100.000 gibi kesirli ifadelerle gösterilir.
- Çizgi (Grafik) Ölçek: Bir çubuğa belirli uzunluklar verilerek gösterilir.
✅ Ölçeğin Etkileri:
- Büyük ölçekli haritalarda detay fazladır.
- Küçük ölçekli haritalarda detay azdır.
- Ölçek küçüldükçe, haritadaki hata payı artar.
📌 Örnek:
- 1/25.000 ölçekli haritada, yollar ve nehirler detaylı gösterilir.
- 1/1.000.000 ölçekli haritada, sadece büyük şehirler ve dağlar gösterilir.
İZOHİPS (EŞ YÜKSELTİ) YÖNTEMİ VE YER ŞEKİLLERİNİN GÖSTERİMİ
📌 İzohipsler, aynı yükseltiye sahip noktaları birleştiren çizgilerdir.
✅ İzohips Haritalarının Özellikleri:
- İzohipsler arasındaki mesafe, eğimin ne kadar dik olduğunu gösterir.
- Sık çizgiler, dik yamaçları; seyrek çizgiler, düz arazileri gösterir.
- Kapalı halkalar, tepe veya çukur alanları ifade eder.
📌 Örnek:
- Haritada birbirine yakın izohipsler dik bir dağ yamacını gösterir.
- Geniş aralıklı izohipsler, düzlükleri ifade eder.
KOORDİNAT SİSTEMİ VE YÖN BİLGİSİ
📌 Koordinat Sistemi:
- Enlem ve boylamlardan oluşur.
- Başlangıç noktaları: Ekvator (enlem) ve Greenwich (boylam).
- Coğrafi konum belirlemede kullanılır.
📌 Yön Bulma:
✅ Pusula kullanımı (Kuzey yönü manyetik olarak belirlenir).
✅ Güneş’in doğuş ve batışına göre yön tayini.
✅ Harita üzerinde yön oklarının kullanımı.
📌 Örnek:
- Koordinatları verilen bir noktanın harita üzerindeki konumu belirlenebilir.
- Kuzey Yarım Küre’de öğle vakti Güneş güney yönündedir.
EĞİM HESAPLAMA VE PROFİL ÇIKARMA
📌 Eğim, bir arazinin yatay mesafeye göre dikey yükselme oranıdır.
✅ Eğim = (Yükseklik farkı / Yatay uzaklık) × 100
✅ Eğim fazla ise ulaşım zordur.
✅ Eğim az ise tarıma elverişlidir.
📌 Örnek:
- Dağlık arazilerde eğim yüksektir.
- Ovalarda eğim düşük olduğu için tarım ve yerleşim daha kolaydır.
SONUÇ VE ÖZET
📌 Haritalar, coğrafi verilerin görselleştirilmesini sağlar ve şu unsurlardan oluşur:
✅ Ölçek → Haritanın küçültme oranını belirler.
✅ İzohipsler → Yeryüzü şekillerini gösterir.
✅ Koordinat Sistemi → Konum belirlemeye yarar.
✅ Eğim ve Profil Çıkarma → Arazinin yapısını analiz eder.
📌 Haritalar, ölçeklerine ve içeriklerine göre sınıflandırılır:
✅ Büyük ölçekli haritalar → Daha fazla detay içerir.
✅ Küçük ölçekli haritalar → Daha az detay içerir.
✅ Konularına göre haritalar → İklim, nüfus, ulaşım vb. bilgiler sunar.
Harita Bilgisi Ünitesi 10 Soruluk Test
1. Harita, yeryüzünün tamamının veya bir bölümünün belirli bir ölçekle küçültülerek düzleme aktarılmasıdır. Buna göre haritaların temel unsurlarından biri aşağıdakilerden hangisi değildir?
a) Kuş bakışı görünüm
b) Ölçek
c) Düzleme aktarma
d) Gerçek boyut
e) Coğrafi koordinatlar
2. Aşağıdakilerden hangisi büyük ölçekli haritaların özelliklerinden biridir?
a) Detay gösterme oranı azdır.
b) Küçültme oranı fazladır.
c) Kullanılan ölçek genellikle 1/1.000.000 ve daha küçüktür.
d) Daha küçük alanları daha detaylı gösterir.
e) Fiziki, siyasi ve iklim haritalarında yaygın olarak kullanılır.
3. Türkiye’nin fiziki haritası aşağıdaki harita türlerinden hangisine girer?
a) Siyasi harita
b) Nüfus haritası
c) Jeolojik harita
d) Fiziki harita
e) Ulaşım haritası
4. “Haritada 2 cm ile gösterilen bir mesafe, gerçekte 10 km’ye karşılık gelmektedir.” Bu haritanın ölçeği aşağıdakilerden hangisidir?
a) 1/50.000
b) 1/100.000
c) 1/200.000
d) 1/500.000
e) 1/1.000.000
5. Aşağıdaki harita türlerinden hangisi doğal afet risklerini belirlemede kullanılır?
a) Siyasi harita
b) Nüfus yoğunluğu haritası
c) Jeolojik harita
d) Ekonomi haritası
e) Ulaşım haritası
6. Haritalarda ölçek küçüldükçe aşağıdakilerden hangisi gerçekleşir?
a) Detay oranı artar.
b) Gösterilen alan küçülür.
c) Hata payı azalır.
d) Detay oranı azalır.
e) Yer şekilleri daha net gösterilir.
7. Bir izohips haritasında, eş yükselti eğrileri arasındaki mesafenin geniş olduğu yerler hangi özelliğe sahiptir?
a) Çok dik bir yamaç
b) Düz ve eğimsiz bir alan
c) Vadi ve boğaz oluşumu
d) Dağlık ve engebeli bir arazi
e) Deniz seviyesinin altında kalan bölgeler
8. Aşağıdaki ölçek türlerinden hangisi grafik ölçek olarak adlandırılır?
a) 1/100.000
b) 1 cm = 10 km
c) Çizgi şeklinde gösterilen ölçek
d) 1/1.000.000
e) 1 cm = 500 metre
9. Harita üzerindeki belirli bir noktaya ait enlem ve boylam bilgileri hangi sistemle belirlenir?
a) Harita projeksiyon sistemi
b) Koordinat sistemi
c) Grafik ölçek sistemi
d) İzdüşüm yöntemi
e) Nirengi yöntemi
10. Aşağıdakilerden hangisi haritalarda eğim hesaplamak için kullanılan formüldür?
a) (Yükseklik farkı / Yatay uzaklık) × 100
b) (Yatay uzaklık / Yükseklik farkı) × 100
c) (Toplam yükseklik / Ortalama yükseklik) × 100
d) (Ölçek / Mesafe) × 100
e) (İzohips aralığı / Toplam alan) × 100
CEVAP ANAHTARI
- d) Gerçek boyut
- d) Daha küçük alanları daha detaylı gösterir.
- d) Fiziki harita
- c) 1/200.000
- c) Jeolojik harita
- d) Detay oranı azalır.
- b) Düz ve eğimsiz bir alan
- c) Çizgi şeklinde gösterilen ölçek
- b) Koordinat sistemi
- a) (Yükseklik farkı / Yatay uzaklık) × 100