AYT Tarih Yerleşme ve Devletleşme Sürecinde Selçuklu Türkiyesi Konu Anlatımı ve Örnek Sorular

Ders Arşivi

2 ay önce

AYT Tarih Yerleşme ve Devletleşme Sürecinde Selçuklu Türkiye’si Konu Anlatımı

Bu ünitede, Malazgirt Savaşı’ndan sonra Anadolu’da Türk egemenliğinin kurulması, Türkiye Selçuklu Devleti’nin siyasi ve kültürel yapısı, Anadolu’da kurulan beylikler, Anadolu’da İslamlaşma ve Türkleşme süreci gibi konuları ele alacağız.

1071 Malazgirt Zaferi, Türklerin Anadolu’da kalıcı olmasını sağlayan ve tarihi bir dönüm noktası kabul edilen büyük bir adımdır. Bu zaferden sonra Anadolu’ya yoğun Türk göçleri başlamış ve kısa sürede birçok beylik kurulmuştur.
Bu süreçte Türkiye Selçuklu Devleti, Anadolu’da güçlü bir merkezî yapı kurarak hem siyasi birliği sağlamış hem de Anadolu’nun İslamlaşma ve Türkleşme sürecini hızlandırmıştır.

Aynı zamanda bu dönem, mimari, eğitim, ticaret ve şehirleşme gibi alanlarda Anadolu’nun hızla geliştiği ve bir Türk yurdu kimliği kazandığı süreçtir.

Malazgirt Zaferi ve Anadolu’nun kapılarının Türklere açılması

1071 Malazgirt Savaşı’nın nedenleri

Bizans İmparatorluğu, Anadolu’daki Türk akınlarını durdurmak istiyordu.
Büyük Selçuklu Sultanı Alp Arslan, doğudan gelen Haçlı ve Bizans tehditlerine karşı Anadolu’da etkili bir varlık kurmak istiyordu.
Bizans, iç karışıklıklar ve taht mücadeleleriyle sarsılmıştı, ancak Selçukluları durdurmak için büyük bir ordu topladı.

Savaşın gelişimi

26 Ağustos 1071’de, Malazgirt Ovası’nda Büyük Selçuklu ordusu ile Bizans ordusu karşı karşıya geldi.
Selçuklu ordusu, hilal taktiği kullanarak Bizans ordusunu kuşattı.
Bizans ordusunun önemli bir kısmı savaş sırasında firar etti, paralı askerler Selçuklu tarafına geçti.
Bizans İmparatoru Romen Diyojen esir alındı.

Sonuçları

1. Siyasi sonuçlar:

Anadolu’nun kapıları Türklere kalıcı olarak açıldı.
Büyük Selçuklular, Anadolu’da İslamlaşma ve Türkleşme sürecini başlattı.
Bizans büyük prestij kaybı yaşadı ve askerî gücü zayıfladı.
Anadolu Selçuklu Devleti’nin temelleri atıldı.

2. Sosyal ve kültürel sonuçlar:

Anadolu’ya yoğun Türk göçleri başladı.
Türkler yerleşik hayata geçmeye başladı, köyler ve şehirler kuruldu.
Anadolu’nun kültürel yapısı hızla değişmeye başladı.

Örnek soru 1

Malazgirt Savaşı’nın Türk tarihi açısından en önemli sonucu aşağıdakilerden hangisidir?

A) Anadolu’nun kapılarının Türklere açılması
B) İslamiyet’in kabul edilmesi
C) Büyük Selçuklu Devleti’nin yıkılması
D) Türklerin Orta Asya’ya dönmesi
E) Halifelik makamının kaldırılması

Doğru cevap: ✅ A) Anadolu’nun kapılarının Türklere açılması

Örnek soru 2

1071 Malazgirt Savaşı sırasında Bizans ordusunun zayıflamasında aşağıdakilerden hangisi etkili olmuştur?

A) İklim koşullarının elverişsiz olması
B) Selçuklu ordusunun ağır silahlı olması
C) Paralı askerlerin Selçuklu tarafına geçmesi
D) Bizans’ın doğrudan denizden saldırması
E) Müslüman devletlerin Bizans’a yardım etmesi

Doğru cevap: ✅ C) Paralı askerlerin Selçuklu tarafına geçmesi

Anadolu’da kurulan ilk beylikler ve siyasi birliğin oluşumu

Malazgirt sonrası Anadolu

1071 Malazgirt Zaferi’nden sonra Anadolu, Türk göçlerine ve fetihlerine tamamen açık hâle geldi. Büyük Selçuklu Sultanı Alp Arslan, komutanlarına fethedilen bölgelerde beylikler kurmalarına izin verdi. Böylece Anadolu’nun farklı yerlerinde ilk Türk beylikleri ortaya çıktı.

Anadolu’da kurulan ilk beylikler

Bu beylikler, hem Anadolu’nun Türkleşmesini hem de İslamlaşmasını hızlandırmıştır.

Özellikleri

Büyük Selçuklu Devleti’ne bağlıydılar ama yerel özerklik sahibiydiler.
Beylikler kendi adlarına para bastırmış, eserler inşa etmişlerdir.
Bilim, sanat ve mimaride gelişmeler sağladılar.
Savunma amaçlı kaleler, camiler, medreseler, köprüler inşa ettiler.
Özellikle Danişmentliler, Anadolu’da İslam kültürünün yayılmasına büyük katkı sağladı.

Siyasi birliğin oluşumu

Zamanla Anadolu’da dağınık yapı ve beylikler arasında çatışmalar başladı.
Türkiye Selçuklu Devleti, bu beylikleri merkezî otorite altında toplamaya başladı.
Böylece Anadolu’da ilk siyasi birlik oluşturulmuş oldu.
Ancak bu birlik, Moğol istilası ve II. Beylikler Dönemi ile tekrar bozulmuştur.

Örnek soru 1

Aşağıdaki beyliklerden hangisi Anadolu’da kurulan ilk Türk beyliklerinden biridir?

A) Karamanoğulları
B) Osmanoğulları
C) Danişmentliler
D) Germiyanoğulları
E) Ramazanoğulları

Doğru cevap: ✅ C) Danişmentliler

Örnek soru 2

Aşağıdaki beyliklerden hangisi denizcilik faaliyetleriyle öne çıkmıştır?

A) Artuklular
B) Saltuklular
C) Mengücekliler
D) Çaka Beyliği
E) Danişmentliler

Doğru cevap: ✅ D) Çaka Beyliği

Türkiye Selçuklu Devleti’nin siyasi, ekonomik ve kültürel yapısı

Kuruluş süreci

Türkiye Selçuklu Devleti, 1077 yılında Kutalmışoğlu Süleyman Şah tarafından İznik merkezli olarak kuruldu.
1081’de İznik başkent oldu; devlet, kısa sürede Anadolu’da en güçlü siyasal otorite hâline geldi.
I. Kılıç Arslan ve II. Kılıç Arslan dönemlerinde devlet kurumsallaşmış ve sınırlarını genişletmiştir.
1176 Miryokefalon Savaşı ile Bizans Anadolu üzerindeki iddiasını kaybetti → Anadolu artık Türk yurdudur.

Siyasi yapı

Merkezî yönetim, sultanın başkanlığındaki Divan tarafından yürütülürdü.
Taşra yönetiminde şehzade ve valiler görev alırdı.
Hükümdarlık, kut anlayışına dayanırdı.
Halife ile iyi ilişkiler kurulmuş, Selçuklu sultanları İslam dünyasında saygın bir konuma ulaşmıştır.

Ekonomik yapı

Ticaret ve üretim desteklenmiştir.
İpek Yolu gibi büyük ticaret yolları kontrol altına alınmıştır.
Kervansaraylar (ribatlar) yapılmış, tüccarlara sigorta sistemi uygulanmıştır.
Tarım ve hayvancılık yaygındır, ikta sistemi uygulanmıştır.

Kültürel ve bilimsel gelişmeler

Farsça edebi dil, Arapça bilim dili, Türkçe ise konuşma dili olarak kullanılmıştır.
Medreseler sayesinde eğitim kurumsallaşmıştır.
Konya, başkent olduktan sonra bilim ve sanatın merkezi hâline gelmiştir.
Mevlânâ, Ahi Evran, Hoca Ahmet Yesevi gibi isimler bu dönemin kültürel zenginliğini temsil eder.

Mimari eserler

Camiler: Konya Alaeddin Camii, Sivas Ulu Camii
Medreseler: Karatay, Çifte Minareli Medrese
Türbeler: Mevlânâ Türbesi, Emir Saltuk Türbesi
Kervansaraylar: Sultan Han, Alayhan

Selçuklu mimarisinde taş işçiliği, geometrik süslemeler ve çift başlı kartal motifi öne çıkar.

Örnek soru 1

1176 Miryokefalon Savaşı’nın Türk tarihi açısından önemi nedir?

A) Türklerin Orta Asya’ya dönmesi
B) Anadolu’nun Türk yurdu olduğunun kesinleşmesi
C) Selçuklu Devleti’nin yıkılması
D) Halifelik makamının kaldırılması
E) Moğolların Anadolu’ya girmesi

Doğru cevap: ✅ B) Anadolu’nun Türk yurdu olduğunun kesinleşmesi

Örnek soru 2

Türkiye Selçuklu Devleti’nde tüccarların korunması için uygulanan sistem aşağıdakilerden hangisidir?

A) Lonca sistemi
B) Ahi teşkilatı
C) Ribat sistemi
D) Tımar sistemi
E) Ticaret sigortası uygulaması

Doğru cevap: ✅ E) Ticaret sigortası uygulaması

Anadolu’da İslamlaşma ve Türkleşme süreci

Malazgirt Zaferi sonrası

1071 Malazgirt Savaşı ile birlikte Anadolu’ya yoğun Türk göçleri başladı. Türkler sadece askerî olarak değil, kültürel ve toplumsal açıdan da Anadolu’ya yerleşmeye başladı. Bu süreçte Anadolu, siyasi ve demografik olarak büyük bir dönüşüm geçirdi.

İslamlaşma süreci

Göç eden Türkler, gittikleri bölgelerde cami, medrese, tekke, zaviye gibi dinî yapılar kurarak İslamiyet’i yaydılar.
Ahîlik, tasavvuf ve tarikatlar yoluyla halk arasında İslam anlayışı güçlendi.
Hoca Ahmet Yesevi, Mevlânâ, Yunus Emre gibi isimler, bu sürecin ruhani önderleri oldu.

Tasavvufun etkisi:

Tarikatlar sayesinde İslamiyet, katı kurallar yerine hoşgörü, sevgi ve halk diliyle anlatıldı.
Bu durum, özellikle kırsal bölgelerde İslam’ın hızla benimsenmesini sağladı.

Türkleşme süreci

Türkler Anadolu’ya boy boy, aşiret aşiret yerleşti.
Yer adları Türkçeleşti, Türk dili yaygınlaştı.
Yerleşik hayata geçilerek köyler, kasabalar, şehirler kuruldu.
Selçuklu ve beylikler döneminde Türk mimarisi ve sanat anlayışı gelişti.
Türkçe; yönetim, edebiyat ve halk dili olarak kimlik kazanmaya başladı.

Bu sürecin sonucu

Anadolu, kısa sürede bir Türk-İslam yurdu hâline geldi.
1. yüzyıla gelindiğinde Anadolu’da Türk nüfusu çoğunluk hâline gelmişti.
Selçuklular ve beylikler, bu kimliğin siyasi ve kültürel koruyucuları oldu.

Örnek soru 1

Aşağıdakilerden hangisi Anadolu’nun İslamlaşma sürecinde etkili olan kurumlardan biri değildir?

A) Tekke
B) Medrese
C) Zaviye
D) Lonca
E) Cami

Doğru cevap: ✅ D) Lonca

Örnek soru 2

Anadolu’nun Türkleşmesi sürecinde aşağıdakilerden hangisi etkili olmuştur?

A) Halifelik kurumunun kaldırılması
B) Latin alfabesinin kabul edilmesi
C) Göçebe Türk boylarının Anadolu’ya yerleşmesi
D) Türklerin Anadolu’dan çıkarılması
E) Sınıf ayrımının yayılması

Doğru cevap: ✅ C) Göçebe Türk boylarının Anadolu’ya yerleşmesi

Yerleşme ve Devletleşme Sürecinde Selçuklu Türkiyesi Testi

1.

1071 Malazgirt Savaşı’nın Türk tarihi açısından en önemli sonucu aşağıdakilerden hangisidir?

A) Halifelik makamının kaldırılması
B) Türklerin İslamiyet’i kabul etmesi
C) Anadolu’nun kapılarının Türklere açılması
D) Bizans’ın İslamiyeti benimsemesi
E) Büyük Selçuklu Devleti’nin yıkılması

2.

Aşağıdakilerden hangisi Anadolu’da kurulan ilk Türk beyliklerinden biri değildir?

A) Danişmentliler
B) Saltuklular
C) Artuklular
D) Germiyanoğulları
E) Mengücekliler

3.

Aşağıdaki beyliklerden hangisi denizcilik faaliyetleriyle tanınmıştır?

A) Saltuklular
B) Çaka Beyliği
C) Danişmentliler
D) Mengücekliler
E) Artuklular

4.

1176 Miryokefalon Savaşı’nın en önemli sonucu aşağıdakilerden hangisidir?

A) Halifeliğin Osmanlılara geçmesi
B) Bizans’ın tamamen yıkılması
C) Anadolu’nun kesin olarak Türk yurdu hâline gelmesi
D) Selçukluların dağılması
E) Gaznelilerin Anadolu’ya girmesi

5.

Türkiye Selçuklu Devleti’nde tüccarların mallarının zarar görmesi hâlinde zararın devlet tarafından karşılanması aşağıdakilerden hangisinin göstergesidir?

A) Vakıf sisteminin geliştiğinin
B) İkta sisteminin uygulandığının
C) Ticarete büyük önem verildiğinin
D) Toprakların adil dağıtıldığının
E) Sosyal sınıf ayrımının olmadığının

6.

Aşağıdakilerden hangisi Türkiye Selçuklu Devleti’nde yapılan mimari eserlerden biri değildir?

A) Karatay Medresesi
B) Alaeddin Camii
C) Sultan Han
D) Divriği Ulu Camii
E) Çifte Minareli Medrese

7.

Anadolu’da İslamlaşma sürecini hızlandıran unsurlardan biri aşağıdakilerden hangisidir?

A) Bizans’ın Anadolu’dan çekilmesi
B) Tasavvufun ve tarikatların yayılması
C) Halifelik makamının zayıflaması
D) Latin istilalarının başlaması
E) Ahilik sisteminin kaldırılması

8.

Aşağıdaki kişilerden hangisi Anadolu’da İslamlaşma ve kültürel gelişime katkıda bulunan mutasavvıflardan biridir?

A) Kaşgarlı Mahmut
B) Yusuf Has Hacib
C) Hoca Ahmet Yesevi
D) Nizamülmülk
E) Gazneli Mahmut

9.

Türklerin Anadolu’ya yerleşme sürecinde yer adlarının Türkçeleşmesi aşağıdakilerden hangisinin bir sonucudur?

A) Halifelik sisteminin kurulması
B) Türklerin Bizans’la ittifak kurması
C) Türk boylarının Anadolu’ya göç etmesi
D) Selçukluların doğuya çekilmesi
E) Haçlı Seferlerinin başarısı

10.

Türkiye Selçuklu Devleti’nin eğitim alanında kurduğu en önemli kurum aşağıdakilerden hangisidir?

A) Enderun
B) Nizamiye Medreseleri
C) Beytü’l Hikme
D) Tekke ve Zaviye
E) Rasathane

✅ Cevap Anahtarı