XX. Yüzyıl Başlarında Osmanlı Devleti ve Dünya
Bu ünitede, Osmanlı Devleti’nin I. Dünya Savaşı öncesindeki siyasi, toplumsal ve askerî durumu, dönemin küresel gelişmeleri, ittifaklar, bloklar ve savaş hazırlıkları, ayrıca Osmanlı’nın dünya sahnesindeki yeri ayrıntılı biçimde ele alınacaktır.
Ayt Tarih 20. yüzyıl başlarında dünya, büyük bir değişim ve gerilim içindeydi.
Sanayi Devrimi sonrası güçlenen Avrupa devletleri arasında sömürgecilik yarışı artmış, bu da bloklaşmaları ve çatışmaları beraberinde getirmişti.
Osmanlı Devleti ise siyasi, ekonomik ve askerî olarak zayıflamış; buna rağmen jeopolitik konumu nedeniyle uluslararası diplomaside hâlâ önemli bir aktör olarak görülüyordu.
Siyasi bloklar, silahlanma yarışı ve savaş hazırlıkları
1. 20. yüzyıl başında dünya dengeleri
Sanayi Devrimi’yle ekonomik ve teknolojik üstünlük kazanan Avrupa devletleri arasında sömürge rekabeti arttı.
Bu rekabet, ittifak sistemlerinin kurulmasına, silahlanma yarışına ve siyasi kamplaşmalara yol açtı.
2. Siyasi bloklar
a. İttifak Devletleri (Üçlü İttifak)
-
Almanya
-
Avusturya-Macaristan İmparatorluğu
-
İtalya (savaş sırasında taraf değiştirir)
b. İtilaf Devletleri (Üçlü İtilaf)
-
İngiltere
-
Fransa
-
Rusya
Bu bloklaşmalar, I. Dünya Savaşı’nın temel zeminini oluşturdu.
3. Silahlanma yarışı
-
Teknolojik gelişmeler, orduların silah gücünü artırdı
-
Devletler arasında deniz filosu, ağır topçular, makineli tüfekler, zırhlı birlikler gibi alanlarda yarış başladı
-
Savaş sanayii, büyük yatırımlar aldı
Sonuçları:
-
Barış ortamı güvensizleşti
-
Gerginlik politikası uluslararası ilişkilerde hâkim oldu
-
Küçük bir kıvılcımın geniş çaplı savaşlara yol açabileceği bir atmosfer oluştu
4. Savaşın eşiği: Balkanlar ve Avusturya-Sırbistan gerginliği
-
Avusturya-Macaristan ile Sırbistan arasında Balkanlar üzerindeki etki mücadelesi sertleşti
-
1914’te Avusturya Veliahtı Ferdinand’ın Saraybosna’da öldürülmesi, krizi tetikledi
-
Bu olay, I. Dünya Savaşı’nın doğrudan sebebi oldu
Örnek soru 1
Aşağıdaki devletlerden hangisi I. Dünya Savaşı öncesinde İttifak Bloğu’nda yer almıştır?
A) İngiltere
B) Rusya
C) Fransa
D) Almanya
E) Sırbistan
Doğru cevap: ✅ D) Almanya
Örnek soru 2
I. Dünya Savaşı’nın doğrudan çıkmasına neden olan olay aşağıdakilerden hangisidir?
A) Osmanlı’nın Almanya ile ittifak kurması
B) Rusya’nın sıcak denizlere inmesi
C) Avusturya veliahtının Saraybosna’da suikaste uğraması
D) İngiltere ile Fransa’nın donanma yarışı
E) İtalya’nın taraf değiştirmesi
Doğru cevap: ✅ C) Avusturya veliahtının Saraybosna’da suikaste uğraması
Osmanlı Devleti’nin durumu ve savaş öncesi politikaları
1. Osmanlı Devleti’nin genel durumu (20. yüzyıl başı)
I. Dünya Savaşı öncesinde Osmanlı Devleti;
-
Toprak kayıpları (Balkan Savaşları, Trablusgarp) yaşamış,
-
Mali açıdan dışa bağımlı,
-
Askerî olarak yıpranmış,
-
İçeride milliyetçilik isyanlarıyla mücadele eden bir yapıdaydı.
Ancak Osmanlı hâlâ jeopolitik konumu ve boğazlara hâkimiyeti nedeniyle büyük güçlerin ilgisini çekiyordu.
2. Osmanlı’nın ittifak arayışları
a. Neden ittifak aradı?
-
Yalnız kalmak istemedi
-
Savaşın kaçınılmaz olduğunu fark etti
-
Topraklarını korumak için güçlü bir bloğa dayanmak istiyordu
b. Girişimler:
-
İngiltere ve Fransa ile ittifak girişimleri başarısız oldu
-
Bu devletler Osmanlı’yı güçsüz ve sorunlu olarak gördü
-
Sonunda Almanya ile ittifak imzalandı (2 Ağustos 1914)
→ Bu antlaşma gizliydi
→ Osmanlı resmen savaşa girmemişti ama tarafını belli etmişti
3. Savaşa fiilî giriş
-
Osmanlı donanmasındaki Goeben ve Breslau adlı Alman gemileri, Rus limanlarını bombaladı (29 Ekim 1914)
-
Bunun üzerine Rusya, İngiltere ve Fransa Osmanlı’ya savaş ilan etti
-
Osmanlı da resmen savaşa girmiş oldu (Kasım 1914)
4. Savaş öncesi siyasi hedefler
-
Toprak bütünlüğünü korumak
-
Kayıp toprakları geri almak (örneğin Kafkasya ve Balkanlar)
-
Halifelik makamını kullanarak İslam dünyasında etki alanı oluşturmak
Örnek soru 1
Osmanlı Devleti, I. Dünya Savaşı öncesinde hangi devletle ittifak yaparak savaşta yer almıştır?
A) İngiltere
B) Rusya
C) Almanya
D) Fransa
E) İtalya
Doğru cevap: ✅ C) Almanya
Örnek soru 2
Osmanlı Devleti’nin I. Dünya Savaşı’na fiilen katılmasına neden olan olay aşağıdakilerden hangisidir?
A) Almanya ile ittifak imzalaması
B) İtilaf Devletleri’nin Osmanlı topraklarını tehdit etmesi
C) Goeben ve Breslau gemilerinin Rus limanlarını bombalaması
D) Osmanlı’nın Kafkasya’yı ele geçirmesi
E) İngiltere’nin kapitülasyonları kaldırması
Doğru cevap: ✅ C) Goeben ve Breslau gemilerinin Rus limanlarını bombalaması
I. Dünya Savaşı’nın Osmanlı üzerindeki etkileri
1. Osmanlı’nın savaşa girişi ve cepheler
Osmanlı Devleti, İttifak Devletleri yanında savaşa girerek çok sayıda cephede mücadele etti.
Amaç: Topraklarını savunmak ve kayıpları geri almak
Ancak savaş, insan kaynağı, ekonomi ve siyasi istikrar açısından büyük yıkımlara yol açtı.
2. Açılan cepheler
a. Taarruz cepheleri (Osmanlı’nın açtığı cepheler):
-
Kafkas Cephesi: Rusya’ya karşı; Sarıkamış Harekâtı büyük kayıpla sonuçlandı
-
Kanal Cephesi: İngiltere’ye karşı; Süveyş’i ele geçirme amacıyla açıldı → başarısız
b. Savunma cepheleri (Düşmanın saldırısıyla açılan):
-
Çanakkale Cephesi: İngiltere ve Fransa boğazları geçmek istedi → büyük Osmanlı zaferi
-
Irak Cephesi: İngilizlerin petrol bölgelerini ele geçirme girişimi
-
Hicaz-Yemen Cephesi: Osmanlı’ya karşı Arap isyanı çıktı; Mekke ve Medine kaybedildi
c. Yardım cepheleri:
-
Osmanlı, müttefiklerine destek olmak için Galiçya, Romanya ve Makedonya cephelerine asker gönderdi
3. Çanakkale Cephesi’nin önemi
-
İstanbul’un işgali engellendi
-
Savaşın süresi uzadı
-
Mustafa Kemal’in askerî liderliği öne çıktı
-
Müttefikler büyük kayıplar verdi
4. Savaşın Osmanlı üzerindeki etkileri
-
Büyük askerî ve sivil kayıplar yaşandı
-
Ekonomi çöktü, kıtlık ve açlık yaygınlaştı
-
Toplumda güvenlik, göç, isyanlar ve parçalanma duygusu güçlendi
-
Arap topraklarında Osmanlı otoritesi çöktü
-
Osmanlı’nın sonu yaklaştı: Savaş sonunda Mondros Ateşkes Antlaşması (30 Ekim 1918) imzalandı
Örnek soru 1
Osmanlı Devleti’nin I. Dünya Savaşı sırasında büyük bir askerî başarı kazandığı cephe aşağıdakilerden hangisidir?
A) Kafkas Cephesi
B) Kanal Cephesi
C) Hicaz Cephesi
D) Çanakkale Cephesi
E) Irak Cephesi
Doğru cevap: ✅ D) Çanakkale Cephesi
Örnek soru 2
Osmanlı Devleti’nin I. Dünya Savaşı’ndan çekilmesine neden olan ateşkes antlaşması aşağıdakilerden hangisidir?
A) Sevr Antlaşması
B) Lozan Antlaşması
C) Berlin Antlaşması
D) Mondros Ateşkes Antlaşması
E) Paris Antlaşması
Doğru cevap: ✅ D) Mondros Ateşkes Antlaşması
XX. Yüzyıl Başlarında Osmanlı Devleti ve Dünya Testi
1.
Aşağıdaki devletlerden hangisi I. Dünya Savaşı öncesinde İtilaf Devletleri arasında yer almıştır?
A) Almanya
B) Avusturya-Macaristan
C) İtalya
D) Fransa
E) Osmanlı
2.
Aşağıdakilerden hangisi I. Dünya Savaşı öncesi dünyada görülen gelişmelerden biridir?
A) Feodal sistemin güçlenmesi
B) Sanayileşmeye bağlı silahlanma yarışının artması
C) Saltanat sistemlerinin kaldırılması
D) Bloksuz dünya düzeninin oluşması
E) Sömürgeciliğin sona ermesi
3.
Osmanlı Devleti’nin I. Dünya Savaşı öncesinde müttefik arayışında bulunma nedeni aşağıdakilerden hangisidir?
A) Halifelik sistemini yaymak istemesi
B) Meşrutiyet rejimini tanıtmak istemesi
C) Toprak bütünlüğünü korumak istemesi
D) Ticaret yollarını ele geçirmek istemesi
E) Sömürge elde etmek istemesi
4.
Osmanlı Devleti’nin I. Dünya Savaşı’na fiilen katılmasına neden olan olay aşağıdakilerden hangisidir?
A) İngiltere’nin Osmanlı gemilerine el koyması
B) Osmanlı’nın Almanya ile ittifak imzalaması
C) Rusya’nın Osmanlı’ya savaş ilan etmesi
D) Goeben ve Breslau gemilerinin Rus limanlarını bombalaması
E) Çanakkale Cephesi’nin açılması
5.
Aşağıdaki cephelerden hangisi Osmanlı’nın sadece savunma amacıyla katıldığı bir cephedir?
A) Kafkas Cephesi
B) Kanal Cephesi
C) Çanakkale Cephesi
D) Galiçya Cephesi
E) Hicaz Cephesi
6.
Mustafa Kemal’in ilk kez askeri başarısıyla ön plana çıktığı cephe aşağıdakilerden hangisidir?
A) Kafkas Cephesi
B) Kanal Cephesi
C) Çanakkale Cephesi
D) Suriye-Filistin Cephesi
E) Hicaz Cephesi
7.
Osmanlı Devleti’nin I. Dünya Savaşı’ndan çekilmesini sağlayan antlaşma aşağıdakilerden hangisidir?
A) Sevr Antlaşması
B) Mondros Ateşkes Antlaşması
C) Lozan Antlaşması
D) Berlin Antlaşması
E) Paris Barış Antlaşması
8.
Aşağıdakilerden hangisi Osmanlı Devleti’nin I. Dünya Savaşı’na girme amaçlarından biri değildir?
A) Toprak bütünlüğünü korumak
B) Eski topraklarını geri almak
C) Hilafeti korumak ve kullanmak
D) Yeni sömürgeler kazanmak
E) Jeopolitik önemini sürdürmek
9.
Osmanlı Devleti’nin I. Dünya Savaşı’nda asker gönderdiği yardım cephelerinden biri aşağıdakilerden hangisidir?
A) Çanakkale Cephesi
B) Hicaz Cephesi
C) Galiçya Cephesi
D) Kafkas Cephesi
E) Kanal Cephesi
10.
Osmanlı Devleti’nin I. Dünya Savaşı sürecinde en ağır yenilgilerinden birini yaşadığı cephe aşağıdakilerden hangisidir?
A) Galiçya
B) Sarıkamış (Kafkas Cephesi)
C) Çanakkale
D) Irak
E) Hicaz
✅ Cevap Anahtarı
-
D
-
B
-
C
-
D
-
C
-
C
-
B
-
D
-
C
-
B