Site icon Ders Arşivi | İlkokul, Ortaokul ve Lise Ders Notları, Soru Bankaları & Deneme Sınavları

AYT Edebiyat Metinlerin Sınıflandırılması Konu Anlatımı ve Örnek Sorular

Ders Arşivi

AYT Metinlerin Sınıflandırılması Konu Anlatımı

Edebiyat; anlatımın türüne, amacına ve kullanılan dile göre farklı metin türleri ortaya koyar. Bu metinler, okuyucuya bilgi vermeyi, duygulandırmayı, düşündürmeyi ya da eğlendirmeyi amaçlayabilir. Bu nedenle edebi metinler, anlatım özelliklerine göre sınıflandırılır.

Bu ünitede metinleri iki ana grupta ele alacağız: Olay çevresinde oluşan metinler ve Düşünceyi geliştirmeye dayalı metinler. Her metin türünün kendine özgü yapısı, anlatım biçimi ve amacı vardır. Bu sınıflandırmayı iyi öğrenmek, AYT Edebiyat’ta türlerle ilgili gelen soruları doğru yanıtlamanın temelini oluşturur.

 

1. Metinlerin Genel Sınıflandırılması

Metinler, yazarın anlatım amacı, kullandığı dil, kurgusal yapısı ve konu işleyişi gibi ölçütlere göre sınıflandırılır. Genel anlamda iki ana gruba ayrılırlar:

 

🔹 1. Olay Çevresinde Oluşan Metinler (Anlatmaya Bağlı Metinler)

Bu tür metinlerde bir olay, zaman, yer ve kişiler vardır. Olay örgüsü içinde bir anlatım söz konusudur. Kurmaca ya da gerçek olaylardan yola çıkılabilir.

➤ Edebi (Sanatsal) Metinler:

➤ Öğretici (Tarihî/Biyografik) Metinler:

Gerçek olaylara dayanır, belge niteliği taşır.

🔹 2. Düşünceyi Geliştirmeye Dayalı Metinler (Öğretici Metinler)

Bu metinlerde amaç, okuyucunun düşünmesini sağlamak, bir konuyu açıklamak ya da bilgi vermektir. Duyguya değil, akıla ve mantığa seslenir.

➤ Temel türler:

Bu tür metinlerde açıklayıcı ve tartışmacı anlatım ön plandadır.

🔹 Şiir (Nazım) Türü Metinler

Her ne kadar olay çevresiyle ya da düşünceyle sınırlı olmasa da şiir, hem duygu hem düşünceyi imgelerle anlatan ayrı bir metin türü olarak kabul edilir. Şiirin sınıflandırması ayrı bir ünitede detaylandırılır.

📌 Not:

 

 

2. Anlatmaya Bağlı Metinler (Olay Çevresinde Gelişen Metinler)

Bu tür metinlerde bir olay, olay örgüsü, kişiler, zaman ve mekân bulunur. Amaç, bir olayı okuyucuya ilgi çekici şekilde sunmaktır. Bu metinler hem sözlü hem yazılı dönemde önemli bir yer tutar. Genellikle kurmaca (kurgulanmış) metinlerdir.

🔹 Ortak Unsurlar

🔹 Anlatmaya Bağlı Metin Türleri

1. Masal

2. Destan

3. Halk Hikâyesi

4. Mesnevi

5. Meddah Hikâyeleri

6. Roman

7. Hikâye (Öykü)

8. Tiyatro (Anlatı+Gösteri)

📌 Not: Roman, hikâye ve tiyatro gibi türler Batı etkisiyle Tanzimat’tan sonra edebiyatımıza girmiştir.

 

3. Düşünceyi Geliştirmeye Dayalı Metinler (Öğretici Metinler)

Bu metin türlerinde temel amaç; bilgi vermek, düşünceyi geliştirmek ya da bir görüşü savunmaktır. Olay anlatımından çok, açıklama ve yorum ön plandadır. Sanatsal kaygı ikinci plandadır; anlatımda açıklık ve sadelik esastır.

🔹 Genel Özellikleri

🔹 Öğretici Metin Türleri

1. Makale

2. Deneme

3. Eleştiri

4. Sohbet (Söyleşi)

5. Fıkra (Köşe Yazısı)

6. Hitabet (Nutuk)

📌 Not: Bu metin türleri genellikle gazetecilik, akademi, kamuoyu oluşturma gibi alanlarda kullanılır.

4. Şiir Türü Metinlerin Kısa Tanıtımı

Şiir, duygu, düşünce, hayal ve izlenimlerin ahenkli, imgeli ve ölçülü bir anlatımla ifade edildiği nazım türüdür. Diğer metin türlerinden biçimsel olarak farklıdır; mısra, beyit, dörtlük gibi bölümlerden oluşur.

🔹 Şiirin Temel Özellikleri

 

🔹 Şiir Türleri (Kısaca)

Bu türler, “Şiir Bilgisi” ünitesinde ayrıntılı işlenecektir.

 

5. Karma Metinler – Geçişli Tür Özellikleri

Bazı metinler birden fazla tür özelliği taşıyabilir. Bu tür metinlere karma metin ya da geçişli tür metinleri denir.

🔹 Örnekler:

📌 Bu geçişlilikler, türleri kesin hatlarla ayırmamamız gerektiğini gösterir.

 

Metinlerin Sınıflandırılması – Kavram Haritası

 

 

Metinlerin Sınıflandırılması  Testi

1. Aşağıdakilerden hangisi olay çevresinde oluşan metin türlerinden biridir?

A) Makale
B) Hikâye
C) Deneme
D) Fıkra

2. Aşağıdaki türlerden hangisi hem öğretici hem sanatsal metin özelliği taşıyabilir?

A) Roman
B) Masal
C) Gezi yazısı
D) Tiyatro

3. “Toplumda sıkça karşılaşılan olaylar, hayal ürünü ögelerle süslenerek anlatılır. ‘Bir varmış bir yokmuş’ diye başlar.”

Bu özellikler hangi metin türüne aittir?

A) Destan
B) Hikâye
C) Masal
D) Fıkra

4. “Yazarın kendi düşüncelerini kanıtlama amacı gütmeden samimi bir dille anlattığı öğretici metin türüdür.”

Bu cümlede tanımlanan tür aşağıdakilerden hangisidir?

A) Deneme
B) Makale
C) Eleştiri
D) Hitabet

5. Aşağıdaki türlerden hangisinde bilimsel bilgi ve kaynak kullanımı zorunludur?

A) Fıkra
B) Deneme
C) Makale
D) Sohbet

6. Aşağıdakilerden hangisi olay örgüsüne sahip değildir?

A) Roman
B) Hikâye
C) Tiyatro
D) Makale

7. Aşağıdakilerden hangisi dramatik (gösteri) türlerdendir?

A) Mesnevi
B) Tiyatro
C) Makale
D) Anı

8. Aşağıdakilerden hangisi düşünce yazılarının ortak özelliğidir?

A) Kurgusal anlatım kullanmaları
B) Duygusal ögelere yer vermeleri
C) Olay merkezli gelişmeleri
D) Bilgi verme ve düşünceyi geliştirme amaçlı olmaları

9. Aşağıdakilerden hangisi karma (geçişli) metinlere örnektir?

A) Bir tiyatro metni
B) Felsefi içerikli bir şiir
C) Günlük hayattan olay anlatan roman
D) Edebî anlatımla yazılmış bir gezi yazısı

10. Aşağıdaki açıklamalardan hangisi yanlıştır?

A) Makalede nesnel anlatım esastır.
B) Denemede kişisel görüşler kanıtlanmak zorundadır.
C) Sohbet, okurla konuşma havasında yazılır.
D) Tiyatroda olaylar sahnede canlandırılır.

✅ Cevap Anahtarı

  1. B

  2. C

  3. C

  4. A

  5. C

  6. D

  7. B

  8. D

  9. D

  10. B

 

 

Exit mobile version