Site icon Ders Arşivi | İlkokul, Ortaokul ve Lise Ders Notları, Soru Bankaları & Deneme Sınavları

8. Sınıf Türkçe – Cümle Türleri Etkinlikleri (Çalışma Kağıdı)

Cümle Türleri Etkinlikleri konusu, Türkçe dil bilgisinin temel yapı taşlarından biridir. Bir cümlenin yapısını, anlamını ve yüklemin konumunu anlamak, metin çözümleme ve doğru anlatım becerilerinin gelişmesi açısından son derece önemlidir. Bu ünitede cümleler; yüklemin türüne, yüklemin yerine, anlamına ve yapısına göre sınıflandırılarak ele alınır. Öğrenciler, bu sınıflandırmalar sayesinde cümleleri daha doğru çözümleyebilir ve etkili metinler oluşturabilir.

Ünite kapsamında fiil ve isim cümlelerinden devrik ve eksiltili yapılara, olumlu-olumsuz anlamlardan birleşik ve bağlı cümlelere kadar birçok yapısal özellik açıklanacaktır. Konu anlatımlarını destekleyen örnekler ve etkinliklerle öğrencilerin kavrama düzeyi pekiştirilecektir.

Yüklemin Türüne Göre Cümleler

Cümleler, yüklemin türüne göre iki gruba ayrılır:


1. Fiil (Eylem) Cümlesi

Yüklemi bir fiil (eylem) olan cümlelerdir. Bu cümlelerde bir iş, oluş, hareket ya da durum bildirilir. Genellikle “-mek, -mak” mastar ekiyle biten fiiller yüklem görevindedir.

Örnekler:


2. İsim (Ad) Cümlesi

Yüklemi bir isim, zamir ya da isim soylu bir sözcük olan cümlelerdir. Bu tür cümlelerde genellikle “-dir” ek fiili ya gizli olur ya da kullanılır.

Örnekler:


🎯 Dikkat Edilmesi Gerekenler:

Etkinlik: Cümle Türünü Belirleyelim

Aşağıdaki cümlelerin yüklemlerini inceleyiniz. Her cümle için “Fiil Cümlesi” ya da “İsim Cümlesi” yazınız.

  1. Bu tablo gerçekten çok etkileyici.

  2. Her sabah aynı otobüse biniyoruz.

  3. Kardeşim bugün çok neşeli.


Cevap Anahtarı:

  1. İsim Cümlesi

  2. Fiil Cümlesi

  3. İsim Cümlesi

Yüklemin Yerine Göre Cümleler

Cümleler, yüklemin cümledeki konumuna göre sınıflandırıldığında üç grupta incelenir:

1. Kurallı (Düz) Cümle

Yüklem cümle sonunda yer alır. Türkçede en yaygın kullanılan cümle yapısıdır.

📌 Örnek:


2. Devrik (Kuralsız) Cümle

Yüklem cümle sonunda değil, başka bir yerdeyse bu tür cümleye devrik cümle denir. Genellikle şiirsel anlatımlarda veya duygu yoğunluğu olan ifadelerde tercih edilir.

📌 Örnek:


3. Eksiltili Cümle

Cümlenin yüklemi söylenmemiştir ancak cümle, anlamca tamamdır. Genellikle diyaloglarda ve günlük konuşma dilinde görülür.

📌 Örnek:


🎯 Mini Etkinlik

Aşağıdaki cümlelerin türünü yüklemin yerine göre belirleyiniz:
(Kurallı / Devrik / Eksiltili)

  1. Tatilde bol bol kitap okuduk. →

  2. Gözümde bir ışık parladı aniden. →

  3. Ben sinemaya gidiyorum, sen?.. →


Cevap Anahtarı

  1. Kurallı

  2. Devrik

  3. Eksiltili

Anlamına Göre Cümleler

Cümleler, taşıdıkları anlam bakımından aşağıdaki gibi sınıflandırılır:


1. Olumlu Cümle

Yüklem olumlu bir yargı bildirir. “Değil”, “-ma/-me” gibi olumsuzluk ekleri veya sözcükleri yoktur.

📌 Örnek:


2. Olumsuz Cümle

Yüklem, olumsuzluk bildirir. Genellikle “değil” ya da “-ma/-me” olumsuzluk ekleriyle yapılır.

📌 Örnek:


3. Soru Cümlesi

Bir bilgi edinmek amacıyla sorulan cümlelerdir. Gerçek ve sözde (dolaylı) olmak üzere ikiye ayrılır:

a. Gerçek Soru Cümlesi:

Cevap alma amacı taşır.

📌 Örnek:

b. Sözde (Dolaylı) Soru Cümlesi:

Cevap alma amacı taşımaz. Daha çok anlatımı etkili kılmak için kullanılır.

📌 Örnek:


4. Ünlem Cümlesi

Duygu bildiren cümlelerdir. Sevinç, korku, şaşkınlık, öfke gibi çeşitli duygular anlatılabilir.

📌 Örnek:


🎯 Mini Etkinlik

Aşağıdaki cümlelerin anlam türlerini yazınız (Olumlu, Olumsuz, Gerçek Soru, Sözde Soru, Ünlem):

  1. Bugün hiç konuşmadın. →

  2. Sen de gelir misin? →

  3. Bu kadar da düşüncesizlik olur mu? →

  4. Yarın pikniğe gideceğiz. →

  5. Vay canına, bu da mı oldu?


Cevap Anahtarı

  1. Olumsuz

  2. Gerçek Soru

  3. Sözde Soru

  4. Olumlu

  5. Ünlem

Tek Yüklemli Cümleler (Basit Cümleler)

Tanım:
Tek yüklem içeren cümlelerdir. Cümlede yalnızca bir yargı vardır. Yüklem dışındaki sözcük sayısı önemli değildir. Önemli olan cümlede yalnızca bir çekimli fiil ya da ek eylem almış bir isim olmasıdır.


📌 Özellikleri:


📘 Örnek Cümleler:

Yarın okula gideceğim.
→ Yalnızca bir yüklem var: gideceğim

Bu resim çok güzelmiş.
→ Yüklem: güzelmiş (isim cümlesi, ek fiil almış)

Çocuk, ağlayarak sınıftan çıktı.
çıktı yüklemdir. ağlayarak fiilimsi olduğu için cümle basittir.


❌ Karışıklığa Dikkat:

Bazı cümlelerde virgül, fiilimsi ya da sıralı öğeler olabilir ama yargı sayısı yine bir ise cümle basittir.

📌 Sabah kalktı, yüzünü yıkadı, kahvaltısını yaptı.
→ Bu sıralı cümledir, çünkü üç yüklem var: kalktı, yıkadı, yaptı
(Yani bu birden fazla yüklem içerdiği için basit cümle değildir.)


🎯 Etkinlik:

Aşağıdaki cümlelerden hangileri tek yüklemli (basit) cümledir? İşaretleyiniz. ✅

  1. Annem yemeği hazırladı, sofrayı kurdu. ⬜

  2. Öğrenciler teneffüste bahçeye çıktılar. ⬜

  3. Kardeşim üzgün görünüyordu. ⬜

  4. Toplantıya katıldım ve düşüncelerimi söyledim. ⬜

  5. Beni görünce mutlu oldu. ⬜


Cevap Anahtarı:

  1. ❌ (sıralı cümle)

  2. ❌ (bağlı cümle)

İçinde Fiilimsi Olan Cümleler (Girişik Birleşik Cümleler)

Tanım:
Bir cümlede ana cümle dışında, içinde fiilimsi (eylemsi) bulunan bir yan cümle de varsa bu tür cümlelere girişik birleşik cümle denir. Fiilimsi, yüklem dışındaki başka bir eylem anlamı taşıyarak cümleye ikinci bir yargı katar.


📌 Özellikleri:


📘 Örnek Cümleler:

Dersi dikkatle dinleyerek notlar aldı.
Dinleyerek → Zarf-fiil → yan cümle
Notlar aldı → Ana cümle
→ Bu bir birleşik cümledir.

Eve gelirken markete uğradım.
Gelirken → Zarf-fiil
→ Bu da bir girişik birleşik cümledir.

Kitap okuyup bilgiler ediniyorum.
Okuyup → Zarf-fiil
→ Bu cümlede iki yargı fiilimsi aracılığıyla birleşmiştir.


❌ Dikkat Edilmesi Gerekenler:


🎯 Etkinlik:

Aşağıdaki cümlelerden hangileri girişik birleşik cümledir? İşaretleyiniz. ✅

  1. Film izleyip dinlendik. ⬜

  2. Sınavdan yüksek not aldı. ⬜

  3. Bahçede oynayan çocuk çok mutlu görünüyordu. ⬜

  4. Kitap okuyarak kelime dağarcığını geliştirdi. ⬜

  5. Babası eve geldi, çocuklar sevindi. ⬜


Cevap Anahtarı:

  1. ✅ (sıfat-fiil: oynayan)

  2. ❌ (sıralı cümle, fiilimsi yok)

Şartlı Birleşik Cümleler (Koşullu Birleşik Cümleler)

Tanım:
Bir cümlede, gerçekleşmesi başka bir duruma bağlı olan yargılar varsa bu cümleye şartlı birleşik cümle denir. Bu cümleler, genellikle “-se / -sa” şart ekiyle kurulur.


📌 Özellikleri:


📘 Örnek Cümleler:

Derslerine çalışırsan başarılı olursun.
→ Şart: Derslerine çalışırsan
→ Sonuç: Başarılı olursun

Yeter ki sen iste, biz her şeyi yaparız.
→ Şart: Yeter ki sen iste
→ Sonuç: Biz her şeyi yaparız

Sınavı kazanırsan yaz tatilinde tatile gideriz.
→ Şart: Sınavı kazanırsan
→ Sonuç: Tatile gideriz


❌ Dikkat Edilmesi Gerekenler:


🎯 Etkinlik:

Aşağıdaki cümlelerden hangileri şartlı birleşik cümledir? İşaretleyiniz. ✅

  1. Zamanında gelirse birlikte sinemaya gideriz. ⬜

  2. Kitapçıdan üç kitap aldım. ⬜

  3. Yarın hava güzel olursa dışarı çıkarız. ⬜

  4. Annesi geldiğinde çocuk sevinçten ağladı. ⬜

  5. Dersini bitirirse oyun oynayabilir. ⬜


Cevap Anahtarı:

“ki”li Birleşik Cümleler

Tanım:
Bir cümlede, iki yargı “ki” bağlacıyla birbirine bağlanıyorsa bu cümleye “ki”li birleşik cümle denir. “ki” bağlacı burada bir düşünceyi pekiştirme, açıklama ya da neden-sonuç ilişkisi kurma işleviyle kullanılır.


📌 Özellikleri:


📘 Örnek Cümleler:

Biliyorum ki bu işi en iyi sen yaparsın.
→ 1. yargı: Biliyorum
→ 2. yargı: Bu işi en iyi sen yaparsın.

Öyle yorgundum ki yürüyemeyecek hâle geldim.
→ 1. yargı: Öyle yorgundum
→ 2. yargı: Yürüyemeyecek hâle geldim.

Sana o kadar çok söyledim ki hâlâ anlamadın.
→ 1. yargı: Sana o kadar çok söyledim
→ 2. yargı: Hâlâ anlamadın.


❌ Dikkat Edilmesi Gerekenler:


🎯 Etkinlik:

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “ki” bağlacı kullanılarak birleşik cümle oluşturulmuştur?

A) Yarınki sınava hazırlanıyorum.
B) Gördüm ki çok yorulmuşsun.
C) Evdeki işler birikmiş.
D) Kitapçıdaki indirim bugün bitiyor.


✅ Cevap:

B) Gördüm ki çok yorulmuşsun.
→ “ki” bağlacıyla kurulmuş birleşik cümledir.

İç İçe Birleşik Cümleler

Tanım:
Bir cümlede, başka bir cümle bir tümleç (genellikle nesne ya da zarf) olarak kullanılıyorsa, bu tür cümlelere iç içe birleşik cümle denir. Yani bir cümle, başka bir cümlenin ögesi hâline gelir.


📌 Özellikleri:


📘 Örnek Cümleler:

“Yarın gelirim,” dedi.
→ İçteki cümle: Yarın gelirim
→ Ana cümle: dedi.

Beni görünce “Bu ne cesaret!” diye bağırdı.
→ İçteki cümle: Bu ne cesaret!
→ Ana cümle: bağırdı.

Arkadaşım, sınavdan düşük not aldığını söyledi.
→ İçteki cümle: Sınavdan düşük not aldım. (dolaylı anlatım)


❌ Dikkat Edilmesi Gerekenler:


🎯 Etkinlik:

Aşağıdaki cümlelerin hangisi iç içe birleşik cümle örneğidir?

A) Hava karardı, yağmur başladı.
B) Öğretmen, “Soruları dikkatli okuyun.” dedi.
C) Çocuk parkta neşeyle oynuyordu.
D) Film çok heyecanlıydı.


✅ Cevap:

B) Öğretmen, “Soruları dikkatli okuyun.” dedi.

→ İçteki cümle: Soruları dikkatli okuyun.
→ Ana cümle: Öğretmen dedi.

Sıralı Cümle Nedir?

Sıralı cümle, birden fazla yargının virgül (,) veya noktalı virgül (;) ile birbirine bağlandığı cümle türüdür. Bu cümlelerde birden fazla yüklem bulunur ve cümleler arasında anlam ya da yapı bakımından bir bağ vardır. Sıralı cümleler ikiye ayrılır:

🔹 Bağımlı Sıralı Cümle:

Cümlelerden biri ya da birkaçı, diğerine özne, nesne, zarf tümleci gibi anlam yönüyle bağlıdır.

Örnek: Elini yüzünü yıkadı, okula gitti.
(İkincil cümledeki “o”, birinci cümledeki özneye bağlıdır.)

🔹 Bağımsız Sıralı Cümle:

Cümleler birbirine yalnızca bağlaçsız bir şekilde virgül ile bağlanmıştır; aralarında anlamca bağımlılık yoktur.

Örnek: Kitaplarını topladı, kapıyı kapattı, dışarı çıktı.
(Her cümle kendi içinde bağımsızdır.)


✅ Sıralı Cümlelerin Özellikleri


🎯 Örnek Soru 1:

Aşağıdaki cümlelerden hangisi bağımsız sıralı cümledir?

A) Kitapları aldı, çantasına koydu, okula gitti.
B) Çiçekleri suladı, sabah dışarı çıktı.
C) Dersi dikkatle dinledi, öğretmenin anlattıklarını not aldı.
D) Koşarak geldi, suyu içti, yere oturdu.

🟢 Cevap: A


🎯 Örnek Soru 2:

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bağımlı sıralı cümle yoktur?

A) Defteri kapattı, dersi bitirdi.
B) Arabayı yıkadı, garaja koydu.
C) Otobüse bindi, cam kenarına oturdu.
D) Kahvesini içti, telefonla konuştu.

🟢 Cevap: A

Bağlı Cümle Nedir?

Bağlı cümle, iki ya da daha fazla cümlenin bağlaçlar yardımıyla birbirine bağlanmasıyla oluşan cümle türüdür. Bağlı cümlelerde her cümle kendi yüklemine sahiptir ve aralarındaki ilişki, genellikle “ve, ama, çünkü, ancak, fakat, ya da, hem… hem, ne… ne” gibi bağlaçlar ile kurulur.


🔹 Bağlı Cümlelerin Özellikleri


📝 Örnekler:


🎯 Örnek Soru 1:

Aşağıdaki cümlelerden hangisi bağlı cümledir?

A) Bugün dışarı çıkmadı, kitap okudu.
B) Telefonu çaldı, cevap vermedi.
C) Kitapçıya gitti ve yeni bir roman aldı.
D) Hava çok sıcaktı, dışarı çıkmak istemedi.

🟢 Cevap: C


🎯 Örnek Soru 2:

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bağlaç yoktur?

A) Babası geldi ve hemen içeri girdi.
B) Ya sinemaya gidelim ya da evde film izleyelim.
C) Hem kitabı okudu hem özetini yazdı.
D) Okula gitti, ödevini teslim etti.

🟢 Cevap: D

Tek Yüklemli Cümleler (Basit Cümleler) Nedir?

Tek yüklemli cümle, içinde yalnızca bir yargı (eylem ya da durum) bildiren ve tek bir yükleme sahip olan cümledir. Bu tür cümleler, içinde başka bir cümle ya da yargı barındırmaz. Yapı bakımından basit cümle olarak da adlandırılır.


🔹 Tek Yüklemli Cümlelerin Özellikleri


📝 Örnekler:


🎯 Örnek Soru 1:

Aşağıdaki cümlelerden hangisi tek yüklemli cümledir?

A) Kitap okudum ve sonra dışarı çıktım.
B) Bugün pazara gitmeyeceğim.
C) Önce yemek yedi, sonra dinlendi.
D) Hem yazdı hem de okudu.

🟢 Cevap: B


🎯 Örnek Soru 2:

Aşağıdaki cümlelerden hangisinde birden fazla yüklem vardır?

A) Odayı temizledi.
B) Tatilde İstanbul’a gitmeyi planlıyoruz.
C) Gömleğini giydi ve dışarı çıktı.
D) Beni hiç aramadı.

🟢 Cevap: C

Birleşik Cümleler Nedir?

Birleşik cümle, temel cümleye ek olarak yan cümlecik içeren cümlelerdir. Bu yan cümlecikler genellikle fiilimsi, şart kipi, “ki” bağlacı ya da başka bir cümle şeklinde olabilir. İçinde birden fazla yargı bulunur; ancak bu yargılardan biri esas, diğeri ona bağlıdır.


🔹 Birleşik Cümle Türleri

1. Girişik Birleşik Cümle (Fiilimsiyle Kurulan)

Yan cümlecik fiilimsi içerir.

Örnek:
– Sınavdan yüksek not almak için çok çalıştı.
(Yan cümlecik: “yüksek not almak için”)


2. Şartlı Birleşik Cümle (Koşul Bildiren)

Yan cümlecik şart anlamı taşır, “-se / -sa” ile kurulur.

Örnek:
– Dersine çalışırsan başarılı olursun.
(Yan cümlecik: “Dersine çalışırsan”)


3. “ki”li Birleşik Cümle

İki cümle “ki” bağlacı ile birbirine bağlanır.

Örnek:
– Öyle yorgundum ki ayakta duracak hâlim yoktu.


4. İç İçe Birleşik Cümle

Cümle içinde başka bir cümle aktarma yoluyla yer alır.

Örnek:
– Annem, “Bu akşam geç kalma.” dedi.
(Yan cümlecik: tırnak içindeki söz)


🎯 Örnek Soru 1:

Aşağıdaki cümlelerden hangisi iç içe birleşik cümledir?

A) Evi gördüğümde şaşkınlıktan donup kaldım.
B) Annesi, “Bugün dışarı çıkma.” dedi.
C) Onu tanırsan ne kadar iyi biri olduğunu anlarsın.
D) Geldiğini duyunca çok sevindim.

🟢 Cevap: B


🎯 Örnek Soru 2:

Aşağıdaki cümlelerden hangisi girişik birleşik cümledir?

A) Kitabı bitirirsem sana vereceğim.
B) Sanki yorgun gibiydi.
C) Kahvaltı yapmadan evden çıktı.
D) Arkadaşının geldiğini haber verdi.

🟢 Cevap: C

Bağlı Cümleler (Bağlaçla Bağlı Cümleler)

Tanım:
Bağlı cümleler, “ve, veya, ama, fakat, çünkü, lakin, yalnız, ya da, ne…ne, hem…hem” gibi bağlaçlar aracılığıyla birbirine bağlanan iki ya da daha fazla cümleden oluşur. Bu tür cümlelerde her yargı kendi içinde anlamlı ve bağımsız olabilir.

Özellikleri:


🖋️ Örnek Cümleler:

  1. Kitap okumayı severim ve her gün en az bir saat okurum.
    → İki cümle “ve” bağlacıyla bağlanmış.

  2. Sinemaya gitmek istiyorum ama hava çok soğuk.
    → İki zıt düşünce “ama” bağlacıyla bağlanmış.

  3. Ne o geldi ne de haber verdi.
    → “Ne…ne de” bağlacı ile olumsuzluk içeren bağlı cümle.


✅ Etkinlik – Bağlı Cümleyi Bul

Aşağıdaki cümlelerden hangisi bağlı cümledir?

A) Okula geç kaldım.
B) Hemen dersime başladım.
C) Dersimi çalıştım ve kitap okudum.
D) Kitap çok sürükleyiciydi.

Doğru cevap: C

Exit mobile version